ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ? ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਸਨ ਮਤਭੇਦ

ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਹੁਣ ਫਾਰਵਰਡ ਬਲਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 1939 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣਾ ਪਿਆ। ਉਹ ਕਾਂਗਰਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦੂਰੀ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਗਈ ਸੀ।

ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਸੁਭਾਸ਼ ਇਸ ਸਿੱਟੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣਗੇ। ਸਾਨੂੰ ਲੜਨਾ ਪਵੇਗਾ ਅਤੇ ਲੜਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਬਦਲਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਵੀ, 1940 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਆਖਰੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦਖਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮਤਭੇਦ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਾਡੇ ਰਸਤੇ ਵੱਖਰੇ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਹੋਇਆ। ਸੁਭਾਸ਼ ਬੋਸ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵਤਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕਾਂਗਰਸ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਹੀ ਸੀ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਕੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਭਾਰਤ ਵੱਲ ਵੱਧੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ” ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਖੂਨ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਆਂਗਾ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਉਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ, ਨੇਤਾਜੀ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹੋ।

ਲੜਨ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ

1940 ਵਿੱਚ, ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਵਧਾਉਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵਿਹਲੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਬੂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਤਾਕਤਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕੌਣ ਸੀ?

ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕੀ ਸੀ, ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ?

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਰੂਸ ਦੇ ਜ਼ਾਰ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਕੀ ਖਰੀਦਦੇ ਅਤੇ ਕੀ ਵੇਚਦੇ ਸੀ?

Image Credit source: TV9 Hindi

ਨਵੰਬਰ 1940 ਵਿੱਚ, ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਰਨ ਵਰਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਜੇਲ੍ਹ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਵਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਹਾਲਤ ਵਿਗੜ ਗਈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਿਮ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਸ਼ਿਸ਼ਿਰ ਕੁਮਾਰ ਬੋਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ “ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ” ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੇਤਾਜੀ ਦਾ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨੇਤਾਜੀ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ।

ਬੰਗਾਲ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਚੱਲ ਰਹੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦਖਲ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, “ਸਾਡੇ ਮਤਭੇਦ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਾਡੇ ਰਸਤੇ ਵੱਖਰੇ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।”

ਵੱਡੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਵਤਨ ਛੱਡਿਆ

ਕਲਕੱਤਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਕ ਠੱਗ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ, ਸੁਭਾਸ਼ ਬਾਬੂ 17 ਜਨਵਰੀ 1941 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਚਕਮਾ ਦੇ ਕੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ। ਉੁਨ੍ਹਾਂ ਅਪ੍ਰੈਲ 1941 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਕਾਬੁਲ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਰਾਹੀਂ ਬਰਲਿਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।

ਜਰਮਨੀ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਨੇਤਾਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਜਰਮਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਰੜਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਜੂਨ 1941 ਵਿੱਚ ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਠਹਿਰਨ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ‘ਤੇ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਰਮਨੀ ਨੂੰ ਹਮਲਾਵਰ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ।

ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਆਗੂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੜਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਨਰਮ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਤਨਖਾਹਦਾਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਿਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

ਫੌਜ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰ ਜ਼ਰੂਰੀ

ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਜਪਾਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉੱਥੇ, ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਮੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਲੀਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 4 ਜੁਲਾਈ 1943 ਨੂੰ, ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਦੀ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਰਾਸ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੇ ਲੀਗ ਦੀ ਕਮਾਨ ਨੇਤਾਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ। ਨੇਤਾਜੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

Image Credit source: Getty Images

ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, “ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪੜਾਅ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦਾ । ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੋ। ਇਸ ਲਈ, ਇੱਕ ਲੜਾਕੂ ਫੌਜ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਫੌਜ ਜੰਗ ਲੜੇਗੀ।” ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਸਰੋਤਾਂ ਲਈ ਫੰਡ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਨੇਤਾਜੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।

ਚਲੋ ਦਿੱਲੀ ,ਚਲੋ ਦਿੱਲੀ

5 ਜੁਲਾਈ 1943 ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੀ। ਨੇਤਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦਿਨ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਸਲਾਮੀ ਲਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨਾਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ, ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ, ਦਰਦ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਰਹਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਪਿਆਸ, ਘਾਟ, ਵਿਦਾਇਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ।

ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਮੇਰਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਮੇਰੇ ਵੀਰੋ! ਤੁਹਾਡਾ ਯੁੱਧ ਨਾਅਰਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ- ਦਿੱਲੀ ਚਲੋ! ਦਿੱਲੀ ਚਲੋ! ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਬਚ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਜਿੱਤਾਂਗੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਡੇ ਬਾਕੀ ਯੋਧੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਬਰਸਤਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੇ – ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦਾ ਕਬਰਸਤਾਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਤਿਰੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ, ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।”

ਨੌਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰਿਮ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਮਾਨਤਾ

21 ਅਕਤੂਬਰ 1943 ਨੂੰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਿਮ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਦੇ ਸਮੇਂ ਨੇਤਾ ਜੀ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਏ। ਜਪਾਨ, ਜਰਮਨੀ, ਇਟਲੀ ਸਮੇਤ ਨੌਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਅਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਫੈਸਲਾ ਸੀ। ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇ ਮਤੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਗਲੇ ਹੀ ਦਿਨ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦੀ ਰਾਣੀ ਝਾਂਸੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਖੂਨ ਨੂੰ ਖੂਨ ਪੁਕਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ! ਅੱਗੇ ਵਧੋ…

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਜਾਪਾਨੀ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 29 ਦਸੰਬਰ 1943 ਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਿਮਖਾਨਾ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੀੜ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਤਿਰੰਗਾ ਲਹਿਰਾਇਆ। ਸੈਲੂਲਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨੂੰ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਡੇਮਾਨ ਨੂੰ “ਸ਼ਹੀਦ ਦੀਪ ਸਮੂਹ” ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਨੂੰ “ਸਵਰਾਜ ਦੀਪ ਸਮੂਹ” ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।

ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਨਵਰੀ 1944 ਵਿੱਚ ਰੰਗੂਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਬਣਾਇਆ। ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਫਰਵਰੀ 1944 ਵਿੱਚ ਅਰਾਕਾਨ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਚਟਗਾਓਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਲੜੀ ਗਈ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ, ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਾਪਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ।

ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦਾ ਅਗਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਇੰਫਾਲ ਸੀ। 21 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਨੇਤਾਜੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੌਜ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਲੜਾਈ ਭਾਰਤੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ, ਫੌਜ ਕੋਹਿਮਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਈ। ਇੰਫਾਲ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਦਸ ਮੀਲ ਦੂਰ ਸੀ। ਨੇਤਾਜੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਸੀ, “ਅਸੀਂ ਉਸ ਧਰਤੀ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਖੂਨ ਖੂਨ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉੱਠੋ! ਅੱਗੇ ਵਧੋ। ਦਿੱਲੀ ਆਓ! ਦਿੱਲੀ ਆਓ!”

ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਿਤਾ

Image Credit source: TV9 Hindi

ਨੇਤਾਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਿਤਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਆਖਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਹਾਊਸ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਿਤਾ!

“ਮੈਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਪਰ 6 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਨਾਗਾਸਾਕੀ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ ‘ਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਨਾਲ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲ ਗਏ ਸਨ। 14 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਜਪਾਨ ਨੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਲੜਾਈ ਹਾਰ ਗਈ ਪਰ ਨੇਤਾਜੀ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ।

ਜਹਾਜ਼ ਹਾਦਸਾਗ੍ਰਸਤ ‘ਚ ਹੋਈ ਮੌਤ

ਬਰਮਾ ਛੱਡਣ ਵੇਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ ਹਾਰ ਗਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਪਹਿਲਾ ਦੌਰ ਹੀ ਹਾਰ ਗਏ ਹਾਂ। ਅਜੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੌਰ ਬਾਕੀ ਹਨ।” 18 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ, ਨੇਤਾਜੀ ਇੱਕ ਜਾਪਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਈਗੋਨ ਤੋਂ ਤਾਈਵਾਨ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। 23 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਟੋਕੀਓ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਤਾਈਹੋਕੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਉਡਾਣ ਭਰਦੇ ਹੀ ਹਾਦਸਾਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸੇ ਰਾਤ ਉੱਥੇ ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਹਾਦਸੇ ਦੀ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਰਹੀ।

ਜੋ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ, ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਭਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ