ਜਦੋਂ ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਨਾਲ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਸੀ ਲੰਡਨ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। 1888 ਵਿੱਚ ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਇਸ ਮਾਚਿਸ ਗਰਲਜ਼ ਸਟ੍ਰਾਈਕ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਬੋਲਣਾ ਅਣਸੁਣਿਆ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਲੰਡਨ ਦੀ ਬ੍ਰਾਇਨਟ ਐਂਡ ਮੇ ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਈ। ਜਾਣੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ‘ਮੈਚ ਗਰਲਜ਼ ਸਟ੍ਰਾਈਕ’ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ। ਲੰਡਨ ਦੀ ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਸਵੇਰੇ ਸਾਢੇ ਛੇ ਵਜੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਸਿਰਫ 14 ਘੰਟੇ ਦੀ ਸ਼ਿਫਟ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਮਾਚਿਸ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਸਾਇਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਘਾਤਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਨੇ ਰੋਸ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ।

ਔਰਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ

ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਲਈ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਨਿਯਮ ਸਨ। ਲੜਕੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੁਰਮਾਨੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਬ੍ਰੇਕ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਸੇ ਕੱਟ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਵਰਕ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂ ਉਹ ਗੰਦੇ ਜੁੱਤੇ ਪਾ ਕੇ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਟ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਪੈਂਟ ਅਤੇ ਬੁਰਸ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸਨ।

ਔਰਤਾਂ ਜਬਾੜੇ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ

ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਰਖਾਨੇ ਦਾ ਖਤਰਨਾਕ ਕੰਮ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ‘ਤੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ, ਮਾਚਿਸ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਸੋਟੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੋਲ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਫਾਸਫੋਰਸ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ‘ਫਾਸੀ ਜਬਾੜਾ’ ਨਾਂ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਅਤੇ ਜਬਾੜੇ ਵਿੱਚ ਸੋਜ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਸੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦਰਦ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਸੜਨ ਕਾਰਨ ਜਬਾੜਾ ਹਰਾ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਜਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਤੋਂ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਆਪਣੇ ਦੰਦ ਕਢਵਾਏ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇੱਕ ਲੇਖ ਤੋਂ ਭੜਕੀ ਇੱਕ ਚੰਗਿਆੜੀ

ਜੁਲਾਈ 1888 ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਚੰਗਿਆੜੀ ਭੜਕ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਅਖਬਾਰ ਨੇ ਮਾਚਿਸ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਘੱਟ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲੇਖ ਨੇ ਮਾਚਿਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਾਚਿਸ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ‘ਜੇਲ੍ਹ’ ਚਲਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਗੁਲਾਮ’ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਸੀ। ਐਨੀ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1917 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੀ। ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਦੇ ਲੇਖ ਨੇ ਮੈਚਬਾਕਸ ਕੰਪਨੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਵਧਾਇਆ।

ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ

ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਜ਼ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬ੍ਰਾਇਨਟ ਐਂਡ ਮੇਅ ਮੈਚ ਫੈਕਟਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ, ਜੁਲਾਈ 1888 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਕਾਗਜ਼ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿਚ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਕ ਔਰਤ ਨੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਫੈਕਟਰੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਬਾਕੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਇਹ ਅੱਗ ਹੋਰ ਮਾਚਿਸ ਦੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਕਈ ਮਾਚਿਸ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ। 1500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਫੈਕਟਰੀ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲਈ

ਐਨੀ ਬੇਸੈਂਟ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਫੰਡ ਵੀ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਟਰੇਡਜ਼ ਕੌਂਸਲ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ। ਇਸਤਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵੀ ਭਰਵਾਂ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ। ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ‘ਬ੍ਰਾਇਨਟ ਐਂਡ ਮੇ’ ਮਾਚਿਸ ਖਰੀਦਣੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਫੈਕਟਰੀ ਮਾਲਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ। ਪਰ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਮੰਨ ਲਈ। ਆਮਦਨ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਿਹਤਰ ਥਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਜੁਰਮਾਨੇ ਵੀ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਰਖਾਸਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।