ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ, ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ? ਹੁਣ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ, PM ਮੋਦੀ ਜਾਣਗੇ ਬੀਜਿੰਗ
India China Relations History: ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਪਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ। ਟਰੰਪ ਦੇ ਟੈਰਿਫ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਅਗਸਤ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਸਬੰਧ ਹੋਰ ਸੁਧਰਨਗੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।
ਭਾਰਤ-ਰੂਸ ਸਬੰਧਾਂ, ਟੈਰਿਫ ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਨਿਆਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਬਾਰੇ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਿਆਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਗੇ। ਉੱਥੇ ਉਹ ਸ਼ੰਘਾਈ ਸਹਿਯੋਗ ਸੰਗਠਨ (SCO) ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਗੇ। ਸਰਕਾਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਦੌਰੇ ਬਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਐਲਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਲ 2018 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਚੀਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਯਾਤਰਾ ਹੋਵੇਗੀ।
ਸਾਲ 2020 ਵਿੱਚ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਘੁਸਪੈਠ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਗੜ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਣ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ?
ਦਰਅਸਲ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਪਈ ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲਦੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਰੂਸ ਦੇ ਕਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ੀ ਜਿਨਪਿੰਗ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਟੈਰਿਫ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚੀਨ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਚੀਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਟੈਰਿਫ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਚਰਚਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਰੂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਟਰੰਪ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ
ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਤਿੱਬਤ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਸਾਲ 1914 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ) ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਮੈਕਮੋਹਨ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਵਾਂਗ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਲ 1938 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਕਸ਼ਾ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਰੇਖਾ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਮੈਕਮੋਹਨ ਰੇਖਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਰੱਦ
ਭਾਰਤ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਅਤੇ 1949 ਵਿੱਚ ਪੀਪਲਜ਼ ਰੀਪਬਲਿਕ ਆਫ਼ ਚਾਈਨਾ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਚੀਨ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਏ ਸ਼ਿਮਲਾ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਚੀਨ ਦਾ ਤਿੱਬਤ ‘ਤੇ ਹੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਚੀਨ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾਵਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ
ਚੀਨ ਨੇ 1951 ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ। ਚੀਨ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਿੱਬਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ 1987 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਰਾਜ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1972 ਤੱਕ, ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦੀ ਏਜੰਸੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 20 ਜਨਵਰੀ 1972 ਨੂੰ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।
ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਰਾਜ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਨੇ ਮੈਕਮੋਹਨ ਲਾਈਨ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨੇ ‘ਐਕਚੁਅਲ ਕੰਟਰੋਲ ਲਾਈਨ’ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ 1126 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਧਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਚੀਨ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਨਕਸ਼ੇ ਜਾਰੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੂਰਬ-ਉੱਤਰ ਸਣੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੱਸਿਆ
ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਾਲ 1958 ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਚੀਨ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਕਸ਼ਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਤਾਇਆ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਚੀਨ ਨੇ ਲੱਦਾਖ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 14 ਦਸੰਬਰ 1958 ਨੂੰ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਚੀਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਚੀਨ ਨੇ 1962 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਚੀਨ ਨੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਮੈਕਮੋਹਨ ਲਾਈਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਯੁੱਧ 21 ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚ ਲਏ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਤਣਾਅ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝੜਪਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ।
