ਲੋਹੜੀ ਨਾਲ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦਾ ਕੀ ਹੈ ਸਬੰਧ, ਬਗਾਵਤੀ ਸੁਰਾਂ ਲਈ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਯਾਦ

Dulla Bhatti: ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਦਰੀਏ, ਤੇਰਾ ਕੌਣ ਵਿਚਾਰਾ, ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਵਾਲਾ, ਦੁੱਲੇ ਧੀ ਵਿਆਹੀ…. ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਨਾਮ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਜਿਸਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣ ਗਈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੀਰੋ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ 128 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡੀ ਭੱਟੀਆਂ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਕਾਬੁਲ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ‘ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਮੁਸਲਿਮ ਭੱਟੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਸੀ, ਜੋ ਲੋਧੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸਨ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਵਧਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲੋਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਲਿਆ।

ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਕੌਣ ਸੀ ?

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਬਾਬਰ ਨੇ 1526 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਉਸ ਦੇ ਸੌਤੇਲੇ ਭਰਾ ਕਾਮਰਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। 1540 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਗਾਨ ਜਰਨੈਲ ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਬਣ ਗਿਆ।

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੀ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਿੰਡੀ ਭੱਟੀਆਂ ਦੇ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜਪੂਤ ਭੱਟੀ ਸਰਦਾਰ ਬਿਜਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਕਤੀ ਅੱਗੇ ਝੁਕਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਫਰੀਦ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਉਹ ਹਾਰ ਗਿਆ ਤੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਉਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਅਮਰ ਰਹੀ ਕਿਉਂਕਿ ਫਰੀਦ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਵੀ ਉਸਦੇ ਵਾਂਗ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਸੀ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਰੂਸ ਦੇ ਜ਼ਾਰ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਕੀ ਖਰੀਦਦੇ ਅਤੇ ਕੀ ਵੇਚਦੇ ਸੀ?

ਰੂਸੀ ਦੀ ਉਹ ਖੋਜ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪੜ੍ਹਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ,

ਭਾਰਤੀ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਕਿਉਂ ਹੋਏ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਿਆ

ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ

ਦੁੱਲਾ ਦਾ ਜਨਮ 1547 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਚਨਾਬ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਬਦਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗੁਲੇਲ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੀ ਔਰਤ ਦਾ ਭਾਂਡਾ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੇਵੱਸ ਭਾਂਡੇ ਮਾਰ ਕੇ ਬਹਾਦਰ ਹੋਣ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਔਰਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਮਝਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਦੁੱਲਾ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ।

ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਥਾਨਕ ਸਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਸੀ। 1580 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸ ਦੀ ਜ਼ਬਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਿਸਟਮ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਸ ਲਈ, ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦੀ ਕਬਰ

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰੌਬਿਨ ਹੁੱਡ

ਦੁੱਲਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰੌਬਿਨ ਹੁੱਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਕਬਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਲੀਮ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਦੁੱਲਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਝਗੜਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦੁੱਲਾ ਮੁੰਡਾਰੀ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਤੋਂ ਛੁਡਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਹੜੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਢੁਕਵੇਂ ਲਾੜੇ ਨਾਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਿਨ ਦੁੱਲਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲੋਹੜੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ।