ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਿਉਂ ਫਟ ਰਹੇ ਬੱਦਲ, ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ ਵਿੱਚ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ

ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਾਰਲੀ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪੀੜਤ ਅਜੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਉਭਰ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਹਨ ਕਿ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਸਮੇਤ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬੱਦਲ ਫਟਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੇ ਕੀ ਮਾਈਨੇ ਹਨ? ਇਹ ਬੱਦਲ ਸਿਰਫ਼ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਿਉਂ ਫਟਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹਾਦਸਾ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਾੜਾਂ ‘ਤੇ ਅਕਸਰ ਝੀਲਾਂ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਆਓ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਮਝੀਏ।

ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਬੱਦਲ ਫਟਣਾ ?

ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਕਿ ਬੱਦਲ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਗੁਬਾਰਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੁਬਾਰਾ ਇੰਨਾ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ, ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਜਗ੍ਹਾ ‘ਤੇ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਪੈਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੱਦਲ ਫਟਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਾੜਾਂ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਾੜ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਧੱਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਜਲਦੀ ਠੰਢੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਡਿੱਗ ਕੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਮੀਂਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਚਾਨਕ ਹੜ੍ਹ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਜੋ ਅਚਾਨਕ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ, ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰੁੱਖਾਂ, ਪੌਦਿਆਂ, ਘਰਾਂ, ਪੱਥਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੋ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਤੀ ਇੰਨੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਠੀਕ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ।

(Photo Credit: PTI)

ਇਸ ਵਾਰ ਇੰਨੇ ਬੱਦਲ ਕਿਉਂ ਫਟ ਰਹੇ ?

ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਜਵਾਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਪਹਾੜਾਂ ‘ਤੇ ਬੱਦਲ ਬਣਨ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਛੋਟੇ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਤੂਫਾਨੀ ਬੱਦਲ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ 100 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸ ਨੂੰ ਬੱਦਲ-ਫਟਣਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਧੁਰੰਧਰ ਦੇ ਰਹਿਮਾਨ ਵਰਗੇ ਕਿੰਨੇ ਡਕੈਤ?

ਬਾਰ, ਪੱਬ ਅਤੇ ਨਾਈਟ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?

Dhurandhar ਦੇ ਲਯਾਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ: ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ Mafia ਦਾ ਗੜ੍ਹ?

ਬੱਦਲ ਫਟਣਾ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਆਬਾਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉੱਥੇ ਬੱਦਲ ਫਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਿਰਫ ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਿਰਫ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਪਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਅਚਾਨਕ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਵਾਰ ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਉਂ?

ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਮਾਨਸੂਨ ਵਿੱਚ, ਉਤਰਾਖੰਡ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਫਟ ਗਏ ਹਨ। ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਹੜ੍ਹ ਜਾਂ ਬੱਦਲ ਫਟਣਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ, ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਨੂੰ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਝੀਲ ਆਊਟਬਰਸਟ ਹੜ੍ਹ (GLOF), ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕਣ-ਜਾਮ, ਜਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(Photo Credit: PTI)

ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਾਰਲੀ ਜਾਂ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ ਵਾਂਗ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਸ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਡਾਟਾ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਮੌਸਮ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਲ ਦਾ ਪੂਰਾ ਡਾਟਾ ਅਜੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਪਰ, ਇਹ ਤੈਅ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਹੋਣਗੀਆਂ।

ਹਾਦਸਾ ਵੱਡਾ ਕਿਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਝੀਲਾਂ ਕਿਵੇਂ ਆਫ਼ਤ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?

ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਣੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਮਿੱਟੀ, ਪੱਥਰ, ਲੱਕੜ, ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ-ਮੋਰੇਨ ਗਾਦ ਸਾਰੇ ਉੱਪਰਲੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਮਲਬੇ ਦੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਗਤੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਘਾਤਕ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ-

• ਪਹਿਲਾ: ਤੰਗ ਅਤੇ V-ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਢਲਾਣਾਂ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਵੇਗ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵਹਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਦੂਜਾ: ਜੇਕਰ ਕੁਦਰਤੀ ਝੀਲਾਂ (ਉੱਪਰ ਅਸਥਾਈ ਝੀਲ) ਜਾਂ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਝੀਲ, ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ, ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਝੀਲ ਬਣਨ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
• ਤੀਜਾ: ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਲਿਆਂ, ਸੜਕਾਂ/ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਢਲਾਣਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਕਬਜ਼ਾ, ਮਲਬਾ ਸੁੱਟਣਾ, ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਤੰਗ ਪੁਲੀਆਂ ਵਰਗੇ ਚੋਕ-ਪੁਆਇੰਟ। ਇਹ ਸਭ ਉੱਪਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਗਾਰੇ-ਬੋਲਡਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

(Photo Credit: PTI)

ਕੀ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀ ਸਹੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ?

ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀ ਸਹੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੱਦਲ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫਟਦੇ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਹਾਂ, ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਤੂਫਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਕੋਲ ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਸਮੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।

ਬੱਦਲ ਫਟਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਨੁਕਸਾਨ ਕਿਉਂ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ?

ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਧੀਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ, ਡਾ. ਆਨੰਦ ਸ਼ਰਮਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨੁਕਸਾਨ ਲਈ ਕਈ ਕਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਪੂਰੇ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ, ਸੜਕਾਂ, ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕੰਢਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਦੀ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱਕ, ਹੋਟਲ, ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ, ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਧਾਰਲੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਆਫ਼ਤ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਉਸਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਹਾੜ ਦੀ ਖਾਲੀ ਚੋਟੀ ‘ਤੇ ਬੱਦਲ ਫਟਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚੇਗਾ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਪਾਣੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਦ, ਰੁੱਖ, ਪੌਦੇ, ਮਿੱਟੀ, ਪੱਥਰ ਲੈ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਨੁਕਸਾਨ ਯਕੀਨੀ ਹੈ।

(Photo Credit: PTI)

ਬੱਦਲ ਫਟਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ?

ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਸੂਖਮ-ਕੈਚਮੈਂਟਾਂ, ਪੁਰਾਣੇ ਮਲਬੇ-ਵਹਾਅ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ, ਅਸਥਾਈ ਝੀਲਾਂ/ਮੋਰੇਨ-ਡੈਮਾਂ, ਚੋਕ-ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀ-ਸੈੱਟਬੈਕ ਲਾਈਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਕਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਹੈ।

• ਮੀਂਹ ਮਾਪਕ, ਰਾਡਾਰ ਕਵਰੇਜ, ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸੈਂਸਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ; ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਮੋਬਾਈਲ ਅਲਰਟ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋ।
• ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਨਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰਾਂ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
• ਸੜਕਾਂ, ਹਾਈਡ੍ਰੋ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਲਈ ਡੰਪਿੰਗ ਜ਼ੋਨ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ; ਢਲਾਣ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸਥਾਈ ਝੀਲਾਂ ਦਾ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਬਣਨਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਝੀਲਾਂ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸੈਕੰਡਰੀ ਹੜ੍ਹ ਅਟੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਗਰਾਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਣਾਈ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

(Photo Credit: PTI)

ਬੱਦਲ ਕਿੱਥੇ ਤੇ ਕਦੋਂ ਫਟੇ?

• ਸਾਲ 2024 ਵਿੱਚ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀਆਂ 27 ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 59 ਜਾਨਾਂ ਗਈਆਂ।
• ਸਾਲ 2022 ਵਿੱਚ, ਅਮਰਨਾਥ ਯਾਤਰਾ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਗਾਮ ਦੇ ਨੇੜੇ 8 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਆਏ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹ ਕਾਰਨ ਕਈ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।
• ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ ਦੇ ਹੰਜਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਕਾਰਨ 26 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।
• ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਉੱਤਰਕਾਸ਼ੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 18 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ।
• ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ, ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਬੇਲਗਾਮ ਵਿੱਚ 4 ਮਈ ਨੂੰ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
• ਸਾਲ 2013 ਵਿੱਚ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਮੌਤਾਂ। ਇਹ ਹਾਦਸਾ ਦੋ ਦਿਨਾਂ, ਕ੍ਰਮਵਾਰ 16 ਅਤੇ 17 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਇਆ।
• ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ, ਪੁਰਾਣੇ ਲੇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ 6 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਬੱਦਲ ਫਟ ਗਏ। ਪੂਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 115 ਸੀ।
• ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਲੱਦਾਖ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬੱਦਲ ਫਟਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੇਤਰ ਹਨ। ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਇੱਥੇ ਬੱਦਲ ਫਟਣਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਸ਼ੋਰ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜਾਨ-ਮਾਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।