Udham Singh Birthday: ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਅੱਗ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਹੁਨਰਮੰਦ ਕਾਰੀਗਰ ਵੀ ਸਨ ਊਧਮ ਸਿੰਘ, ਬਗਦਾਦੀ ਝੰਡਾ ਹੈ ਮਿਸਾਲ

ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ

ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਬਲਦੀ ਲਾਟ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੁਨਰਮੰਦ ਕਾਰੀਗਰ ਅਤੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਵੀ ਸੀ। 26 ਦਸੰਬਰ, 1899 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਸੁਨਾਮ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਅੱਜ ਇਸ ਮਹਾਨ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਵਾਲਾ ਮਾਹੌਲ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ਨੂੰ ਦੁਲਹਨ ਵਾਂਗ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਬਗਦਾਦੀ ਝੰਡਾ ਹੈ।

1919 ਵਿੱਚ ਬਗਦਾਦ ਵਿੱਚ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਢਾਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਜੀਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੱਪੜੇ ‘ਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਧਾਗਿਆਂ ਨਾਲ ਕਢਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਇਹ ਝੰਡਾ ਯੋਧੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੁਪੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਭਰਤੀ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਦੀ ‘ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ‘

ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਅਨੀਤਾ ਆਨੰਦ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਕਿਤਾਬ, “ਦਿ ਪੇਸ਼ੈਂਟ ਅਸੈਸਿਨ“, ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿਰੁੱਧ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਚੰਗਿਆੜੀ ਇਰਾਕ ਦੀ ਤਪਦੀ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਭੜਕੀ ਸੀ। ਉਹ ਦੋ ਵਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ (1917-18), ਉਹ 32ਵੇਂ ਸਿੱਖ ਪਾਇਨੀਅਰਾਂ ਨਾਲ ਬਸਰਾ (ਇਰਾਕ) ਗਿਆ, ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਾਰਨ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ (1918), ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਬਗਦਾਦ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਤਰਖਾਣ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕੀਤੀ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਹਰਫਨਮੌਲਾ ਬਣਨ ਦਾ ਉਸ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।

Photo: AI

ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਿਖਲਾਈ ਓ’ਡਵਾਇਰ ਦੀ ‘ਮੌਤ ਦਾ ਵਾਰੰਟ‘ ਬਣੀ

ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਬਗਦਾਦ ਵਿੱਚ ਇੰਜਣ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਧਾਤੂ ਵਿਗਿਆਨ ਸਿੱਖ ਕੇ, ਉਹ ਇੱਕ ਹੁਨਰਮੰਦ ਕਾਰੀਗਰ ਬਣ ਗਿਆ, ਬੇਮਿਸਾਲ। ਇਹ ਹੁਨਰ 1940 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਦੇ ਕੈਕਸਟਨ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਥਿਆਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਪੰਨੇ ਕੱਟ ਕੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਲਾਟ ਬਣਾਇਆ, ਉਹ ਉਸੇ “ਬਗਦਾਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ” ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ। ਉਸੇ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੁਪੀ ਮੌਤ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਈਕਲ ਓ’ਡਵਾਇਰ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇੱਕ ਅਨਾਥ ਆਸ਼ਰਮ ਤੋਂ ਬਦਲੇ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ

ਜਦੋਂ 1919 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਅਨਾਥ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਟੈਕਨੋਕਰੇਟ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ, 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 ਨੂੰ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ ਨੂੰ “ਪਵਿੱਤਰ ਸਹੁੰ” ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।

21 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸਬਰ, ਬਗਦਾਦੀ ਦਾ ‘ਹੁਨਰ ਬਣ ਗਿਆ ਢਾਲ

ਊਧਮ ਸਿੰਘ, ਬਗਦਾਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਹੁਨਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ, 21 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਿਆ। ਲੰਡਨ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਇੱਕ ਮਕੈਨਿਕ, ਇੱਕ ਤਰਖਾਣ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਈਨਬੋਰਡ ਪੇਂਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬਰ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁਨਰ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਢਾਲ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਸੁਨਾਮ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।