ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਧਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਤਾਕਤਵਰ ਹੈ ਕਲਮ ਦੀ ਤਾਕਤ, ਕਿੱਥੋਂ ਆਈ ਤੇ ਬਦਲੇ ਕਿੰਨੇ ਰੂਪ? ਪੜ੍ਹੋ ਦਿਲਚਸਪ ਇਤਿਹਾਸ

ਗੱਲ ਜਦੋਂ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹਨ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਲਿਖਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕਲਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ, ਜੇਕਰ ਕਲਮ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਲਿਖਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਧਨ ਜਿਵੇਂ ਕੰਪਿਊਟਰ, ਮੋਬਾਈਲ, ਟਾਈਪ ਰਾਈਟਰ ਨਾ ਹੁੰਦੇ। ਸਾਡਾ ਲਿਖਣਾ ਬੇਸ਼ੱਕ ਪੈਂਸਿਲ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਲਮ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ। ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੱਜਾਂ, ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਕਲਾਕਾਰਾਂ, ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਕੌਣ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਲਮ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਰੁਤਬਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜੇਕਰ ਅੱਜ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਮ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਲਗਭਗ 4000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਟੁਕੜੇ ‘ਤੇ ਰੰਗ ਲਗਾ ਕੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲਿਆ ਤਾਂ ਕਲਮ ਪਿੱਛੇ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸੀ।

ਲੱਕੜ ਦੀ ਕਲਮ ਤੋਂ ਸਿਆਹੀ ਵਾਲੇ ਜੈੱਲ ਪੈੱਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ

ਲੋਹ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖ ਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਲਮ ਦੀ ਕਾਢ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 4200 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਥਰਾਂ ਅਤੇ ਧਾਤਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਕੇਰਨ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਹ ਕਲਮ ਬਾਂਸ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਲਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਨੋਕਦਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਸਿਆਹੀ ਲਗਾ ਕੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਟੁੱਟੇ ਖੰਭਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿਆਹੀ ਲਗਾ ਕੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਇਲ ਪੈੱਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਖੰਭ ਦੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਨ ਕੁਇਲ ਪੈੱਨ ਜਲਦੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਿਖਣ ਕਾਰਨ ਜਲਦੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਰਾਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਫੀਦਰ ਪੈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਅਜੇ ਵੀ ਸੁੰਦਰ ਲਿਖਾਈ ਅਰਥਾਤ ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਇਹ ਖੰਭ ਵਾਲੀ ਕਲਮ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। 1822 ਵਿੱਚ, ਜੌਨ ਮਿਸ਼ੇਲ ਨੇ ਸਟੀਲ ਦੇ ਬਣੇ ਡੀਪ ਪੈੱਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪੈੱਨ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਟੀਲ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਨਿਬ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਖ਼ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਆਹੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। 1827 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕਲਮ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਬਦਲਿਆ, ਪੈਟਰਾਚੇ ਪੋਏਨਾਰੂ ਨੇ ਫਾਉਂਟੇਨ ਪੈੱਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪੈੱਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਮੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿਆਹੀ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ ਸੀ। ਲਗਭਗ 17 ਸਾਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਲੁਈਸ ਐਡਸਨ ਨੇ 1844 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਫਾਉਂਟਨ ਪੈੱਨ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ। ਇਸ ਪੈੱਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਉੱਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿਆਹੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਘੱਟ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਪੈੱਨ ਦੀ ਨਿਬ ਉੱਤੇ ਜਿੰਨੀ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਓਨੀ ਹੀ ਸਿਆਹੀ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਨਵੀਂ ਫਾਊਂਟੇਨ ਪੈੱਨ ਦੀ ਕਾਢ ਤੋਂ 44 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਯਾਨੀ 1888 ਵਿੱਚ ਜੌਨ ਲਾਊਡ ਨੇ ਬਾਲ ਪੁਆਇੰਟ ਪੈੱਨ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢ ਕੇ ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਜੌਨ ਲਾਊਡ ਦੀ ਬਾਲ ਪੈੱਨ ਨੂੰ ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੋਵਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁਣੋ ਪੈੱਨ

ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਅੱਜ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਮਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪੈੱਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਜਾਣੇ ਜਾਂ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਪੈਨ ਖਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਰ ਪੈੱਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੁਆਲਿਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਲਿਖਾਵਟ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੈੱਨ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਐਕਸਟਰਾ ਫਾਇਨ ਨਿਬ ਵਾਲਾ ਪੈੱਨ ਜਾਂ ਬਰੀਕ ਨਿਬ ਵਾਲਾ ਪੈੱਨ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਜਿੱਥੇ ਐਕਸਟਰਾ ਫਾਇਨ ਨਿਬ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ 0.4 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਫਾਇਨ ਨਿਬ ਪੈੱਨ ਦਾ ਆਕਾਰ 0.6 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 0.8 ਐਮਐਮ ਵਾਲੇ ਮੀਡੀਅਮ ਪੈੱਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ 1.0 ਐਮਐਮ. ਨਿਬ ਪੈਨ ਵਧੇਰੇ ਸਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਯੂਜ਼ ਐਂਡ ਥ੍ਰੋਅ ਵਾਲੇ ਪੈਨ ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਹੈ ਚਲਨ

ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਕਰਮਚਾਰੀ ਜਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਹਰ ਕੋਈ ਯੂਜ਼ ਐਂਡ ਥ੍ਰੋਅ ਵਾਲੇ ਪੈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਕਲਮ ਨਾਲ ਬਹੁਤਾ ਲਗਾਅ ਨਾ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਕੁਝ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕਲਮ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਲਿਖਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਲਪ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਮੋਬਾਈਲ ਫ਼ੋਨ, ਲੈਪਟਾਪ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ। ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਯੂਜ਼ ਐਂਡ ਥ੍ਰੋਅ ਪੈੱਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਹੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਲਮ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ‘ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲਿਖੋਗੇ, ਤਾਂ ਕਲਮ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਫੇਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਵੇਗੀ’, ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪੈਨ ਗੁਆਚ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। 2017 ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਸਰਟ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪੈੱਨ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ 1500 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 2025 ਤੱਕ ਸਾਲਾਨਾ 1900 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪੈਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹਿੰਗੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਦੇ ਪੈੱਨ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸੁੱਟਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ ਹਰ ਸਾਲ 240 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਪੈਨ ਤਿਆਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ 90 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਨ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਕਰੋੜਾਂ ਟਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬਣੇ ਇਹ ਪੈੱਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।