ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਵਿਸਾਖੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਤੇ ਤਸੱਦਦ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਇਤਿਹਾਸ

ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਆਮਦ ਨਾਲ ਖ਼ੁਸ਼ੀ-ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸਾਖ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਮੇਲੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਇੱਕ ਜਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਖੂਨੀ ਇਤਿਹਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ, ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ। ਆਓ ਇੱਕ ਝਾਤ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਤੇ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 1699 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਇਹ ਦਿਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਖਾਲਸ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਜਾਨੂਨੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਕਿਉਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਹੈ।

ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ

ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 1699 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ ਨਗਰੀ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਅਸਥਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਜਾਂ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਇੱਕਠ ਵਿੱਚ ਦੂਰੋਂ-ਦੂਰੋਂ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਿਰ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ਕੁਰਬਾਨੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ, ਉਹ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਦੇਵੇ। ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਸਮੁੱਚੇ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ। ਹਰ ਕੋਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੱਜ ਅਚਾਨਕ ਸਿਰ ਕਿਉਂ ਮੰਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਇਹ ਅਵਾਜ਼ ਸੀ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦਯਾਰਾਮ ਜੀ ਦੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚੋਂ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀ ਹੋਈ ਤਲਵਾਰ ਲੈਕੇ ਬਾਹਰ ਆਏ।

ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲੱਥਪੱਥ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਤੰਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਗੱਲ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੀਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਿਰ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ? ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਚੁੱਪ ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਧਰਮਦਾਸ ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿਰ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਹਿੰਮਤ ਰਾਏ, ਮੋਹਕਮ ਚੰਦ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬ ਚੰਦ ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ- ਪੰਜਾਬ ਦੇ 72 ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਚੋਂ ਮਿਲਣਗੇ ਖਾਲਸਾਈ ਨਿਸ਼ਾਨ, SGPC ਨੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੂਚੀ ਕੁਝ ਦੇਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੰਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕੱਪੜਾ (ਸਰੋਪਾ) ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਵਜੋਂ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੰਜ ਨਾਮ (ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ) ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਕੱਕਾਰਾਂ (ਕਾਂਘਾ, ਕੜਾ, ਕਿਰਪਾਨ, ਕਛੇਰਾ ਅਤੇ ਕੇਸ਼) ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੱਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਉਸ ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕ ਅੱਜ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਖੂਨੀ ਇਤਿਹਾਸ

ਇਹ ਦਿਨ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਇੱਕ ਖੂਨੀ ਦਾਗ ਵੀ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਹੀ ਬੇਦੋਸ਼ੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ। ਸਾਲ ਸੀ 1919, ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੁਕਮ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।