15 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਹੋਵੇਗਾ ਆਜ਼ਾਦ, ਇਹ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤੈਅ, ਕੀ ਸੀ ਜਾਪਾਨ ਨਾਲ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ?

15 ਅਗਸਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ‘ਤੇ ਤਿਰੰਗਾ ਲਹਿਰਾਇਆ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਭਾਰਤੀ ਵੀ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ 1947 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਧੂਮ-ਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਉਣ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਘਰ ‘ਤੇ ਤਿਰੰਗਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ 15 ਅਗਸਤ ਦਾ ਦਿਨ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ? ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਇਸਦਾ ਜਪਾਨ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ? ਆਓ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਨੇ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਠੀਆਂ ਖਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਵੀ ਝੱਲੀਆਂ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਹੱਸਦੇ-ਹੱਸਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਨੂੰ ਵੀ ਚੁੰਮ ਲਿਆ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹਥਿਆਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਰਤਾਨੀਆ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਵਧ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਜੁਲਾਈ 1945 ਵਿੱਚ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਕਲੇਮੈਂਟ ਐਟਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰਵਰੀ 1947 ਵਿਚ ਐਟਲੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 30 ਜੂਨ 1948 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗੀ। ਯਾਨੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਕੋਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਲਈ 30 ਜੂਨ 1948 ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ।

ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ

ਐਲਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਨਾਹ ਵੱਲੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਮੁਲਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਫਿਰਕੂ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਡਰ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।

3 ਜੂਨ 1947 ਨੂੰ ਲੂਈ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਫੋਟੋ: Central Press/Getty Images

ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੇ ਬਣਾਈ ਸੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ

ਕਲੇਮੈਂਟ ਐਟਲੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਤਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਹੁਣ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਲੂਈ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੇ 3 ਜੂਨ 1947 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਪਲਾਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਐਕਟ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਊਸ ਆਫ ਕਾਮਨਜ਼) ਦੁਆਰਾ 5 ਜੁਲਾਈ, 1947 ਨੂੰ ਇਸਨੂੰ ਪਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 18 ਜੁਲਾਈ 1947 ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜਾਰਜ ਛੇਵੇਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਗਈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ?

ਕਿਉਂ, ਦਿੱਲੀ-ਆਗਰਾ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਾਬਰ ਦੇ ਸਾਥੀ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ

ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ, ਕਿੰਨੀ ਪੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ? PM ਮੋਦੀ ਜਾਣਗੇ ਬੀਜਿੰਗ

ਲੂਈ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ 15 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਦਿਨ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਫੋਟੋ: Praful Gangurde/HT via Getty Images

ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਲਈ ਖਾਸ ਸੀ ਇਹ ਦਿਨ

ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇਣ ਲਈ 15 ਅਗਸਤ ਦਾ ਦਿਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਆਖਰੀ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ 15 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਸਮੇਤ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸੇ ਦਿਨ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੀਰੋਹੀਤੋ ਨੇ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡੇਡ ਰੇਡੀਓ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਜਾਪਾਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਿਹਰਾ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ 15 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁਭ ਦਿਨ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ 15 ਅਗਸਤ ਦਾ ਦਿਨ ਚੁਣਿਆ।