ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਜਲੇਬੀ? ਹਰਿਆਣਾ ‘ਚ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਰਚਾ ‘ਚ ਆਈ
History of Jalebi: ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਸਾਂਸਦ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਲੇਬੀ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਮੀਮਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਟ੍ਰੋਲਿੰਗ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵੀ ਜਲੇਬੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਓ ਇਸ ਬਹਾਨੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਜਲੇਬੀ ਭਾਰਤ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਨਾਮ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ?
ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਜਲੇਬੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਸਾਂਸਦ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰਾਨ ਗੋਹਾਨਾ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਲੇਬੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ। ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਜਲੇਬੀ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨੇ ਲਗਾਉਣ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ‘ਚ ਬਰਾਮਦ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ | ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੱਦਾ ਬਣਾ ਕੇ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਾਧਿਆ। ਜਲੇਬੀ ਦੇ ਮੀਮਜ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਵਾਇਰਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲ ਵਾਂਗ ਉਗਦਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਯੂਜ਼ਰਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਹੁਣ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਲੇਬੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲੇਬੀ ਦਾ ਲੰਬਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲੇਬੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪਰਸ਼ੀਆ (ਹੁਣ ਈਰਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਬ ਨਾਲ ਵੀ ਸਬੰਧ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਖਮੀਰ ਨਾਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਯੂਰਪ, ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਪਰ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲੇਬੀ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੀ।
ਜਲੇਬੀ ਭਾਰਤ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੀ?
ਭਾਵੇਂ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲੇਬੀ ਪਰਸ਼ੀਆ(ਹੁਣ ਈਰਾਨ) ਤੋਂ ਆਈ ਸੀ, ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਠਾਈ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਜਲੇਬੀ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਜੇਲੇਬੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਜਿਲਾਪੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਜੁਲਬੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ਹਿਦ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਜਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਭਾਰਤ ਕਿਵੇਂ ਆਈ, ਹੁਣ ਇਹ ਸਮਝੀਏ। ਫਾਰਸ ਦੇ ਜੁਲਬੀਆ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਹਸਨ ਅਲ-ਬਗਦਾਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰਸੋਈ ਪੁਸਤਕ ‘ਅਲ-ਤਬੀਖ’ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਕਵਾਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਲੇਬੀ ਰਮਜ਼ਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਮਿਠਾਈ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਜਲੇਬੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਬਨ ਸਯਾਰ ਅਲ-ਵਾਰਕ ਦੀ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਅਰਬੀ ਰਸੋਈ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਜ਼ੁਲਬੀਆ ਅੱਜ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਜਲੇਬੀ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਸਮੇਂ ਸ਼ਹਿਦ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਜਲ ਦੀ ਸ਼ਰਬਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਚੀਨੀ ਦੇ ਸ਼ਰਬਤ ਵਿਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਲੇਬੀ ਮੱਧਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਫਾਰਸੀ ਵਪਾਰੀਆਂ, ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਪੂਰਬੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਪਹੁੰਚੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਇੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਜਲੇਬੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ, ਵਿਆਹ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਦਰਾਂ ‘ਚ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਵੀ ਵੰਡਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਜਲੇਬੀ ਦਾ ਨਾਮ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ?
ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਇੰਡੀਅਨ ਫੂਡ: ਏ ਹਿਸਟੋਰੀਕਲ ਕੰਪੇਨੀਅਨ ਵਿੱਚ, ਭੋਜਨ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਕੇ.ਟੀ. ਅਚਾਰੀਆ ਲਿਖਦੇ ਹਨ – “ਹੋਬਸਨ-ਜੌਬਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਲੇਬੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਜ਼ਾਹਰ ਤੌਰ’ ਤੇ ਅਰਬੀ ਜ਼ਲਾਬੀਆ ਜਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜ਼ਲੀਬੀਆ ਦਾ ਅਪਵਾਦ ਹੈ’।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲੇਬੀ ਨੂੰ ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਪੋਹੇ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਗੁਜਰਾਤ ‘ਚ ਇਸ ਨੂੰ ਫਾਫੜਾ ਨਾਲ ਖਾਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ‘ਚ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ‘ਚ ਭਿੱਓ ਕੇ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਬੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
