ਕੌਣ ਸਨ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਯ? ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਨਵਰਤਨ

ਮੁਗਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਮਰਾਟ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗੀ। ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮੋਹਨ ਯਾਦਵ ਨੇ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦੀ ਕਥਾ ਦਾ ਮੰਚਨ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੱਕ ਚੱਲੇਗਾ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ ਕੌਣ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਿਖਾਈ ਜਾਵੇਗੀ?

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ ਅਵੰਤਿਕਾ (ਉਜੈਨ) ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਹਿੰਦੂ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਸਮਰਾਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਗਭਗ 2294 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 101 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਗੰਧਰਵਾਸੇਨ ਸੀ ਜੋ ਅਵੰਤਿਕਾ ਦਾ ਰਾਜਾ ਸੀ। ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਯ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਸੌਮਿਆਦਰਸ਼ਨ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦਰਦਿੱਤਿਆ, ਗਦਰਭਭੇਸ਼ ਅਤੇ ਗਰਦ ਭੀਲ ਵਰਗੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਵਿਕਰਮ ਸੇਨ ਸੀ। ਗੋਰਖਪੁਰ ਦੇ ਗੀਤਾ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਭਵਿਸ਼ਿਆਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਯ ਨੇ ਸੌ ਸਾਲ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਰਣਨ ਸਕੰਦਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ੱਕਾਂ ‘ਤੋਂ ਲਿਆ ਸੀ ਪਿਤਾ ਦੀ ਹਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ

ਸ਼ਾਕਾਂ ਨੇ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਗੰਧਰਵਾਸੇਨ ਵਹਿਸ਼ੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸ਼ਾਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਵੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਸ ਵਿਰੁੱਧ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਾਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ।

ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦਾ ਭਰਾ ਭਰਤਰਿਹਰੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਾਲਵੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਥੇ ਵੀ ਸ਼ਾਕਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਭਰਤਰਿਹਰੀ ਨੇ ਰਾਜ ਤਿਆਗ ਕੇ ਤਿਆਗ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਯ ਨੇ ਉਥੇ ਰਾਜ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੱਕੀਆਂ ‘ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਕਾਂ ‘ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਯ ਨੇ 57 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰਮ ਸੰਵਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦਾ ਰਾਜ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਗੋਂ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਤੱਕ ਵੀ ਫੈਲਿਆ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੀਨ, ਤਿੱਬਤ ਤੇ ਪਰਸ਼ੀਆ ਵੀ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਯ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਝੰਡਾ ਹਿਮਾਲਿਆ ਤੋਂ ਸਿੰਹਾਲਾ ਟਾਪੂ (ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ) ਤੱਕ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਰਬ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਅਰਬੀ ਕਵੀ ਜਰਹਮ ਕਿੰਤੋਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਸ਼ਾਇਰ ਉਲ ਓਕੁਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਲਹਾਨ ਦੀ ਰਾਜਤਰੰਗੀਨੀ ਵਿਚ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ 14 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਰਾਜਾ ਹਿਰਣਿਆ ਦੀ ਬੇਔਲਾਦ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਅਰਾਜਕਤਾ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ‘ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਜੈਨ ਤੋਂ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ ਨੇ ਮਾਤ੍ਰਿਗੁਪਤ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਭੇਜਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਸੱਸ ਅਤੇ ਜਵਾਈ ਕਾਰਨ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਇਹ ਨਾਂਅ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਿਆ?

ਹੁਣ ਘਰ 'ਚ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦਾ ਇਲਾਜ, ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਇਹ ਕੈਪਸੂਲ

ਕਿੰਨੇ ਭਗੌੜੇ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆਏ, ਕਿੰਨਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ?

ਇਨ੍ਹੀ ਤਾਕਤਵਰ ਸੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦੀ ਫੌਜ

ਜਯੋਤਿਰਵਿਦਭਰਣ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਸੀ। 30 ਲੱਖ ਸੈਨਿਕ, 10 ਕਰੋੜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਹਨ ਅਤੇ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਹਾਥੀ ਸਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨੇਵੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ 400 ਹਜ਼ਾਰ ਜਹਾਜ਼ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1700 ਮੀਲ ਲੰਬੀ ਸੜਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੀ ਸੜਕ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਵਿਸ਼ਵ ਵਪਾਰ ਸੌਖਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਨਵਰਤਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਮਦਨਲੇਖਾ, ਮਲਾਇਆਵਤੀ, ਪਦਮਿਨੀ, ਚੇਲ ਅਤੇ ਚਿਲਮਹਾਦੇਵੀ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਵਿਕਰਮਚਰਿਤ ਅਤੇ ਵਿਨਯਪਾਲ ਸਨ। ਦੋ ਧੀਆਂ ਪ੍ਰਿਯੰਗੁਮੰਜਰੀ, ਵਿਦਯੋਤਮਾ ਅਤੇ ਵਸੁੰਧਰਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਆ ਨੂੰ ਉਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਨਵਰਤਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਉਜੈਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਧਨਵੰਤਰੀ, ਅਮਰਸਿੰਘ, ਸ਼ੰਕੂ, ਕਸ਼ਿੱਪਕ, ਵੇਤਾਲਭੱਟ, ਘਟਕਰਪਾਰਾ, ਵਰਾਹਮਿਹਿਰ, ਵਰਾਰੂਚੀ ਅਤੇ ਕਾਲੀਦਾਸ ਵਰਗੇ ਨਵਰਤਨ ਸਨ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਵਿਕਰਮਾਦਿੱਤਯ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।