ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ‘ਤੇ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਕਿਉਂ ਸਜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਜਾਣੋ ਕੀ ਹੈ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ

ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਗਿਆਨ ਦੀ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਪੀਲੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰਗਾਹ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਮੀਦ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?

ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਮਾਘ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ ਯਾਨੀ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਸਲਾਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਤੀਜਾ ਦਿਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੂਫ਼ੀ ਬਸੰਤ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।

ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਈ ਗਈ ਦਰਗਾਹ

ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਬਸੰਤ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੱਵਾਲੀ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਚਿਸ਼ਤੀਆ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਹਜ਼ਰਤ ਸ਼ੇਖ ਖਵਾਜਾ ਸਈਦ ਮੁਹੰਮਦ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1228 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਦਾਯੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਖਵਾਜਾ ਮੁਈਨੁਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਰਗਾਹ ਅਜਮੇਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵੀ ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

Sufi Basant pic.twitter.com/nj3U754o1c

— Dargah Hazrat Nizamuddin (@SufiCulturalOrg) February 14, 2024

ਭਾਣਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਸਨ ਔਲੀਆ

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕੋਈ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਖਵਾਜਾ ਤਕੀਉਦੀਨ ਨੂਹ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਖ਼ਵਾਜਾ ਨੂਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸ, ਚੀਲਾ-ਏ-ਖਾਨਕਾਹ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵੀ ਹਜ਼ਰਤ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਚਿੰਤਤ ਹੋਣ ਲੱਗੇ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਜਿਸ ਮੁਗਲਈ ਖਾਣੇ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਦੀਵਾਨੇ ਕਿੱਥੋ ਆਉਂਦੇ ਸੀ ਉਸ ਦੇ ਮਸਾਲੇ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਧੁਰੰਧਰ ਦੇ ਰਹਿਮਾਨ ਵਰਗੇ ਕਿੰਨੇ ਡਕੈਤ?

ਬਾਰ, ਪੱਬ ਅਤੇ ਨਾਈਟ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ?

ਪੀਲੀ ਸਾੜੀ ਪਾ ਕੇ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ

ਇੱਕ ਦਿਨ, ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜੋ ਪੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਖਵਾਜਾ ਦੇ ਚੀਲਾ-ਏ-ਖਾਨਕਾਹ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ? ਇਸ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਗਵਾਨ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਮੰਦਰ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਸਦਾ ਰੱਬ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇਗਾ? ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹਾਂ, ਇਹ ਹੋਵੇਗਾ।

ਖੁਸਰੋ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਪੀਲੀ ਸਾੜੀ ਪਹਿਨ ਲਈ। ਉਹ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ‘ਸਕਲ ਬਨ ਫੂਲ ਰਹੀ ਸਰ੍ਹੋਂ…’ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪਹੁੰਚੇ।

ਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ

ਉਸ ਦਿਨ, ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ। ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਆਖਰਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਆ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ‘ਤੇ, ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਮਨਾਉਣ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਪੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਦਰਗਾਹ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੱਵਾਲੀ ਗਾ ਕੇ ਬਸੰਤ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ 800 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਅਸਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ (ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੱਵਾਲ ਜਾਂ ਗਾਇਕ ਗਾਲਿਬ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗਾਲਿਬ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲੇਖਕ ਰਾਣਾ ਸਫਵੀ, ਜੋ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿੱਥੇ ਗਾਇਕ ਜਾਂ ਕੱਵਾਲ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਵੀ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਔਲੀਆ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਗਾਇਕੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।