ਕਿੰਨੀ ਲੰਬੀ ਹੈ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ?… ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਹੀਂ… ਇੱਥੋਂ ਹੈ ਨਿਕਲਦੀ, 20 ਵੱਡੇ ਡੈਮਾਂ ਦਾ ਫੈਲਿਆ ਹੈ ਜਾਲ
Indus River: ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ, ਜੋ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੋਈ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰੇਖਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲਗਾਮ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਬਣੇ ਡੈਮ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।
ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿੱਚ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1960 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਹੋਏ ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਕਦਮ ਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗਾ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਮੁਅੱਤਲੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਜੀਵਨ ਰੇਖਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲਗਭਗ 3000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿੱਥੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ?
ਇਹ ਨਦੀ ਤਿੱਬਤ (ਚੀਨ) ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਬੋਖਾਰ ਚੂ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਉੱਥੋਂ ਵਗਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਨਦੀ ਡੈਮਚੋਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਵਗਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਨਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਰਾ ਉਪਜਾਊ ਖੇਤਰ ਇਸ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੋਈ, ਇਹ ਨਦੀ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਿਹੜੀਆਂ ਹਨ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ?
3000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਛੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਜਾਸਕਰ ਨਦੀ, ਸੁਰੂ ਨਦੀ, ਸੋਨ ਨਦੀ, ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ, ਚਨਾਬ ਨਦੀ, ਰਾਵੀ ਨਦੀ, ਬਿਆਸ ਨਦੀ, ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ, ਪੰਜਨਾਦ ਨਦੀ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ (ਰਾਈਟ ਬੈਂਕ) ਸ਼ਯੋਕ ਨਦੀ, ਗਿਲਗਿਤ ਨਦੀ, ਹੁੰਜ਼ਾ ਨਦੀ, ਸਵਾਤ ਨਦੀ, ਕੁੰਨਾਰ ਨਦੀ, ਕੁੱਰਮ ਨਦੀ, ਗੋਮਲ ਨਦੀ, ਤੋਚੀ ਨਦੀ ਅਤੇ ਕਾਬੁਲ ਨਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਨਦੀ ‘ਤੇ ਬਣੇ ਮੁੱਖ ਬੰਨ੍ਹ
ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਡੈਮ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ‘ਤੇ ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ (1,325 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ‘ਤੇ ਪੰਡੋਹ ਡੈਮ (990 ਮੈਗਾਵਾਟ)ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ । ਚਨਾਬ ਨਦੀ ‘ਤੇ ਬਘਲੀਹਾਰ (900 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਅਤੇ ਧੂਲਹਸਤੀ (390 ਮੈਗਾਵਾਟ), ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ‘ਤੇ ਉਰੀ (480 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਅਤੇ ਕਿਸ਼ਨਗੰਗਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ (330 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਸਥਿਤ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ‘ਤੇ ਟਰਬੇਲਾ ਡੈਮ (4,888 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੰਗਲਾ ਡੈਮ (1,000 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ‘ਤੇ ਨੀਲਮ-ਜੇਹਲਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ (969 ਮੈਗਾਵਾਟ) ਵੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਡੈਮ ਬਿਜਲੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਲੰਬੀ ਹੈ ਨਦੀ?
ਇਹ ਨਦੀ ਲਗਭਗ 3000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿਰਫ਼ 710 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
