ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਗੁਆਉਣ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਬਰੇਲ ਲਿਪੀ, ਆਓ ਜਾਣੀਏ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕਿੱਸੇ
ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਜਨਵਰੀ 1809 ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਕੂਪਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਸਨੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਬਰੇਲ ਲਿਪੀ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ। ਲੁਈਸ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਅੰਨ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਉਸ ਨਾਲ ਇਕ ਹਾਦਸਾ ਵਾਪਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲਾਂ।
ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਨੇਤਰਹੀਣ ਲੋਕ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੱਕ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਝੰਡਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨਾਲ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਗੁਆਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਿਪੀ ਅਰਥਾਤ ਬਰੇਲ ਲਿਪੀ ਬਣਾ ਕੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਆਸਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਨੇਤਰਹੀਣ ਲੋਕ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਸਾਇੰਸ, ਕਾਮਰਸ ਅਤੇ ਆਰਟਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਰ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਲੁਈਸ ਬਰੇਲ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ।
ਅੱਖ ਦੀ ਸੱਟ ਕਾਰਨ ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ
ਲੂਈ ਬਰੇਲ, ਜਿਸ ਨੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਇਬਾਰਤ ਲਿਖਣਾ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਦਾ ਜਨਮ 4 ਜਨਵਰੀ, 1809 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਕਪਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲੁਈਸ ਬਰੇਲ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰੇਲੀ ਬਰੇਲ ਸੀ। ਉਹ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਕਾਠੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲੁਈਸ ਬਰੇਲ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕਾਠੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਕਿੱਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਜਿਆ। ਇਹ ਉਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦੁਖਦਾਈ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਲੁਈਸ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਲੱਗੀ ਸੱਟ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਦਰਦ ਘੱਟਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਗੁਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਵਿਚਾਰ
ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ‘ਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੁਈਸ ਬ੍ਰੇਲ ਸਿਰਫ 16 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਇਕ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਸਕਣ। ਦਰਅਸਲ, ਉਸੇ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਲੂਈ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇੱਕ ਕੈਪਟਨ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਚਾਰਲਸ ਬਾਰਬੀਅਰ ਸੀ। ਕੈਪਟਨ ਚਾਰਲਸ ਬਾਰਬੀਅਰ ਰਾਹੀਂ ਲੂਈ ਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਸੋਨੋਗ੍ਰਾਫੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸਿਪਾਹੀ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਵੀ ਕੁਝ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਨਾਈਟ ਰਾਈਟਿੰਗ ਦੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ
ਇਸ ਨਾਈਟ ਰਾਈਟਿੰਗ ਦੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਵਿੱਚ, ਲਿਪੀ ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਾਗਜ ਉੱਪਰ ਕੁੱਝ ਉਭਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਨਾਈਟ ਰਾਈਟਿੰਗ: ਇਹ ਸਾਰੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਉਦੋਂ 12 ਅੰਕਾਂ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ 12 ਬਿੰਦੀਆਂ ਨੂੰ 6 ਬਿੰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਗਣਿਤ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਛੇ ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲੁਈਸ ਬ੍ਰੇਲ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਈਟ ਰਾਈਟਿੰਗ ਵਾਲੀ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਿਪੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਆਇਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਵਿੱਚ 12 ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿਰਫ 6 ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ 64 ਅੱਖਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਵਿਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ, ਗਣਿਤਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵੀ ਬਣਾਏ ਜੋ ਸੰਗੀਤਕ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਲ 1825 ਵਿੱਚ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਲਿਪੀ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪਛਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲੀ ਮਾਨਤਾ
ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਨੇ ਲਿਪੀ ਤਾਂ ਬਣਾਈ ਸੀ ਪਰ ਆਮ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ 1851 ਵਿੱਚ ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਨੂੰ ਟੀ.ਬੀ. ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ। ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਦੀ ਉਮਰ 6 ਜਨਵਰੀ, 1852 ਨੂੰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ 43 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਦੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ।
ਸਾਲ 1868 ਵਿੱਚ, ਰਾਇਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਬਲਾਈਂਡ ਯੂਥ ਨੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਲੁਈਸ ਬ੍ਰੇਲ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ 16 ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਲੁਈਸ ਬ੍ਰੇਲ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਲਿਪੀ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬ੍ਰੇਲ ਲਿਪੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
100 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੁੜ ਦਫ਼ਨਾਇਆ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰੇਲ ਲਿਪੀ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਉਸਦੀ ਕਾਢ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਲੁਈਸ ਬਰੇਲ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ‘ਤੇ, ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ। ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ, ਲੂਈ ਬਰੇਲ ਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਪੂਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।
