Stubble Burning: ਬੇਮੌਸਮੀ ਮੀਂਹ, ਗੜੇਮਾਰੀ ਅਤੇ ਹਨੇਰੀ ਦੀ ਮਾਰ ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪਰਾਲੀ ਬਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੱਕਰ
Stubble:ਉਹ ਪਰਾਲੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਪਰਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਬਰਬਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।
Stubble Management Technology: ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ (Wheat Crop) ਨੂੰ ਬੇਮੌਸਮੀ ਮੀਂਹ, ਗੜੇਮਾਰੀ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੱਕਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਪਰਾਲੀ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਦੇ ਕਹਿਰ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਹੈ। ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਪੀਏਯੂ) ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮੌਸਮ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਵਾਹਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕੁਤਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਰਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ, ਗੜੇਮਾਰੀ ਅਤੇ ਹਨੇਰੀ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਫ਼ਸਲਾਂਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਫੇਸ ਸੀਡਿੰਗ-ਕਮ-ਮਲਚਿੰਗ (ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕੁਤਰ ਕੇ ਜਮੀਨ ਚ ਮਿਲਾ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਖੇਤ ਚ ਜੋਤ ਦੇਣਾ) ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਕਾਫੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਜਲਦੀ ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਡੰਡੇ ਖ਼ਰਾਬ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਖ਼ਰਾਬ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਧ-ਫੁੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ।
ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ 70-80 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ
ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਮੌਸਮੀ ਬਰਸਾਤ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਤੂੜੀ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਪਰਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਨਮੀ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਖਰਪਤਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਉੱਗ ਸਕੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਪਰਾਲੀ ਕੰਪੋਸਟ ਹੋ ਕੇ ਖਾਦ ਬਣਨ ਲੱਗੀ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਫੇਸ ਸੀਡਰ ਤਕਨੀਕ ਲਈ ਬਣੀ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸਿਰਫ਼ 70 ਤੋਂ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਆਮ ਟਰੈਕਟਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਫਿੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ 1 ਏਕੜ ‘ਚ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ 2 ਲੀਟਰ ਦਾ ਡੀਜ਼ਲ ਹੀ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਵਰਤੋਂ
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ: ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਫੇਸ ਸੀਡਰ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਪਰਤ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਪਰਾਲੀ ਬੇਮੌਸਮੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹਨੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੱਖਿਅਕ ਬਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਪਰਾਲੀ ਕੰਪੋਸਟ ਹੋ ਕੇ ਖਾਦ ਬਣਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ: ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਮੌਸਮੀ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਹਨੇਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਵਿਛਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਫਸਲ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸੂਝਵਾਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ‘ਚ ਸਰਫੇਸ ਸੀਡਰ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ਬੀਜੀ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ‘ਤੇ ਮੌਸਮ ਦਾ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲ ਲਹਿਰਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸਤੇਮਾਲ
ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਈਸੇਵਾਲ ਤੋਂ ਖੇਤ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਸਾਨ ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਫ਼ਸਲ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਡਾ: ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਸਪਲਾਈ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਮੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰਾ ਡੈਮੋ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਰਾਹੀਂ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਏ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਸਮੇਂ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਵੀ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਨਾ ਸਾੜਨ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵੀ ਬੱਚਤ ਹੋਵੇਗੀ।
ਕਿਸਾਨ ਖੁਦ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਡਾ: ਸਤਬੀਰ ਸਿੰਘ ਗੌਸ਼ਲ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਰੀਬ 20 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਝ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਬੀਜੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਮੌਸਮ ਦੀ ਮਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ | ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਬਾਰੇ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕਿਸਾਨ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਸਰਫੇਸ ਸੀਡਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਕਿਸਾਨ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅੱਗ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਸਾੜਨਾ ਹੀ ਆਖਰੀ ਹੱਲ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਰਫੇਸ ਸੀਡਿੰਗ ਐਂਡ ਮਲਚਿੰਗ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝ ਕੇ ਝੋਨਾ ਵੱਢਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖ਼ਰਾਬ ਮੌਸਮ, ਝੱਖੜ ਅਤੇ ਬੇਮੌਸਮੀ ਬਰਸਾਤ ਦੌਰਾਨ ਕਣਕ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਢਾਲ ਬਣ ਕੇ ਪਰਾਲੀ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰੱਖਿਅਕ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।
