ਈਰਾਨ ਦਾ ਚੰਗਾ ਦੋਸਤ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ, ਜਾਣੋ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਮੋਸਾਦੇਗ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਇਰਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਰਜ਼ਾ ਪਹਿਲਵੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਤੇਲ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਈਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਾਣੋ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ...

ਇਰਾਨ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਜੋ ਕਦੇ ਪਰਸ਼ੀਆ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਈਰਾਨ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਈਰਾਨ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਸਨ ਪਰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇ।
ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਤੇਲ ਮਿਲਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਤੇਲ ਕੰਪਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਈਰਾਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਤੋਂ ਨਾਖੁਸ਼ ਸਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਪਹਿਲਵੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਰਾਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਾਲ 1952 ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਮੋਸਾਦੇਗ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।
ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਤੇਲ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਠਪੁਤਲੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰੇ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਸਾਦੇਗ ਆਪਣੇ ਤੇਲ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਗੜਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈਰਾਨ ਦੇ ਤੇਲ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਸੀਆਈਏ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 1953 ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਚੁਣੇ ਗਏ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਮੋਸਾਦੇਗ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਇਰਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਰਜ਼ਾ ਪਹਿਲਵੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਤੇਲ ਸੀ।
ਈਰਾਨ-ਅਮਰੀਕਾ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ
ਇਸ ਕਾਰਨ ਈਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤੇਲ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ 70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ‘ਚ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚਾਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ‘ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਮਦਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵੱਲੋਂ ਈਰਾਨ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਰ ਅਮਰੀਕੀ ਸਹਿਯੋਗ ਕਾਰਨ ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਸ਼ਾਹ ਰਜ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਚਿੱਟੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਹਿਤ ਈਰਾਨ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਹਿਤ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਰਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹਜ਼ਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਏਜੰਡਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ।
ਇਨਪੁਟ: ਦਯਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚੌਹਾਨ