ਪਤੰਜਲੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਯੋਗ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦੇਵ ਤੋਂ ਜਾਣੋ ਕਿੰਨੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਯੋਗ
09 Jun 2025 11:05 AM
Yog Guru Ramdev: ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਯੋਗਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਰਾਮਦੇਵ ਦਾ ਨਾਮ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਰਾਹੀਂ ਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਯੁਰਵੇਦ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਯੋਗਾ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਾਣਾਂਗੇ। ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਯੋਗ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦੇਵ
Yog Guru Ramdev: ਪਤੰਜਲੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਰਾਮਦੇਵ ਨੇ ਯੋਗ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੜ੍ਹੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਆਪਣੇ ਦੇਸੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਯੁਰਵੇਦ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ। ਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੇਦਾਂ, ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ, ਗੀਤਾ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਯੋਗ ਆਸਣ ਕਰਨ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਯੋਗ ਦਾ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਨਾਲ ਭਗਤੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਤਮ-ਬੋਧ ਤੱਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਮਨ ਤੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿਣ ਤੱਕ ਵਿਆਪਕ ਸਬੰਧ ਹੈ।
ਯੋਗ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣ ਲੱਗੇ। ਅੱਜ ਆਧੁਨਿਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ, ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਇੰਨੀਆਂ ਵੱਧ ਗਈਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹਿਣ ਲਈ ਯੋਗ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਰੁਟੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪਤੰਜਲੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਰਾਮਦੇਵ ਦੀ ਕਿਤਾਬ Yog its philosophy & practice ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂਗੇ ਕਿ ਯੋਗ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ।
ਪਤੰਜਲੀ ਬ੍ਰਾਂਡ ਦਾ ਨਾਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਪਤੰਜਲੀ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਯੋਗ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਚਿਤਾਵ੍ਰਿਤੀ ਨਿਰੋਧ’ (ਮਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ) ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੇਕਰ ਯੋਗ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਪੂਰੀ ਲਗਨ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਰੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਯੋਗਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁਪਤ ਹੈ, ਪਰ ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਯੋਗ ਦੇ ਹਰ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਹੁਣ ਲਈ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਯੋਗ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ।
ਯੋਗ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ?
ਇੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਪਤੰਜਲੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ‘ਯੋਗ ਇਟਸ ਫਿਲਾਸਫੀ ਐਂਡ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ’ ਵਿੱਚ, ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਯੋਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ‘ਦੱਤਾਤ੍ਰੇਯ ਯੋਗ ਸੂਤਰ’ ਤੇ ‘ਯੋਗਰਾਜ ਉਪਨਿਸ਼ਦ’ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਓ ਪਤਾ ਕਰੀਏ।
ਮੰਤਰ ਯੋਗ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ
ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ, ਮੰਤਰ ਯੋਗ, ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਪ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ‘ਐਨੀਮਾ ਸੂਖਮਤਾ’ (ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪਰਮਾਣੂ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ) ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਯੋਗੀ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਮੰਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਹ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਲੈਅ ਯੋਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਸੰਤੁਲਨ
ਇਸ ਯੋਗ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮ (ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮ) ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਾਂਤਰਿਕ ਯੋਗ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਯੋਗਾ ਵਿੱਚ, ਸਾਹ ਲੈਣ ‘ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ, ਧਿਆਨ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਯੋਗ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮਾਨਸਿਕ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਯੋਗ
ਹਠ ਯੋਗ ਵੀ ਯੋਗ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੂਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਯੋਗ ਆਸਣਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਧਿਆਨ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯੋਗ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਸਣ, ਮੁਦਰਾ, ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਠ ਯੋਗ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਰਾਹੀਂ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਜੁੜਨਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਰੀਰ ਦੇ ਆਸਣ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲਚਕਦਾਰ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਦਾ ਰਾਜ ਯੋਗ
ਚੌਥੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰਾਜਯੋਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਬਾਬਾ ਰਾਮਦੇਵ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਯਮ (ਸਵੈ-ਸੰਜਮ), ਨਿਯਮ (ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੁਸਖ਼ਿਆਂ) ਆਦਿ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜੋ ਮਨ, ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਯੋਗ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋਣਾ।
ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਪਤੰਜਲੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਰਾਮਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੋਗ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਸਾਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਰਾਮਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਯੋਗ, ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਅਤੇ ਕਰਮਯੋਗ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੀਤਾ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ, ਕਰਮਯੋਗ ਨੂੰ ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਰਮਯੋਗ ਦਾ ਸਾਰ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਯੋਗਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਤੇ ਭਗਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਯੋਗ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।