ਜਨੇਊ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ, ਮੌਲਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਕਿਉਂ ਰੱਖੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ?

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (1469-1539) ਦਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚਾਰਾਂ,ਦਇਆ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਤੱਕ ਹਰ ਘਟਨਾ ਇੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਨਤਾ,ਸੱਚ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਝੂਠ ਅਤੇ ਪਖੰਡ ਨੂੰ ਤਿਆਗਿਆ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਯੰਤੀ (ਕਾਰਤਿਕ ਪੂਰਨਿਮਾ)’ਤੇ ਜਾਣੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਕੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨੇਊ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨਿਆ,ਮੌਲਵੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਵਾਲ ਕਿਉਂ ਕੀਤੇ? ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ?

ਤਲਾਅ ਦੇ ਕੰਢੇ ਜਾਗ੍ਰੀਤੀ

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਇੱਕ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਏ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਅਦਿੱਖ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ,ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਾਈਨ ਸੀ,ਨਾ ਹਿੰਦੂ ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ। ਇਹ ਬਿਆਨ ਕਿਸੇ ਪਛਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ,ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਰਾਬਰ ਹਨ। ਧਰਮ ਦਾ ਮੂਲ ਸੱਚ,ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਹੈ,ਨਾ ਕਿ ਨਾਮ,ਪਹਿਰਾਵਾ ਜਾਂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ। ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਬਣ ਗਿਆ,ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਰਗ ਜੋ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਕਰਮ ਨਾਲ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

Photo: TV9 Hindi

ਜਦੋਂ ਜਨੇਊ ਪਹਿਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ

ਜਦੋਂ ਬਾਲ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਨਾਨਕ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਲੋਂ ਜਨੇਊ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸਵਰ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਕਿ, ਜੇਕਰ ਜਨੇਊ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਸ਼ਰੀਰ ਤੇ ਕਿਉਂ ਪਹਿਨਣਾ। ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਜਨੇਊ ਦੇਉ ਜੋ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਪਵਿਤਰ ਕਰੇ। ਨਾਨਕ ਬਾਹਰੀ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਆਚਰਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਧਰਮ ਦਾ ਧਾਗਾ ਅੰਦਰੋਂ ਬੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦਿੱਤਾ, ਸਾਡਾ ਚਰਿੱਤਰ ਸਾਡੀ ਦਿੱਖ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤੀ ਹੈ।

ਮੌਲਵੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਸਵਾਲ ਕਰਦੇ

ਨਾਨਕ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਡਿਤਾਂ,ਮੌਲਵੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਜ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਪਰ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ। ਨਾਨਕ ਪੁੱਛਦੇ ਸਨ ਜੇਕਰ ਨਮਾਜ਼ ਦੌਰਾਨ ਮਨ ਅੱਲ੍ਹਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ,ਜੇਕਰ ਪੂਜਾ ਵਿੱਚ ਦਇਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇਦਾ? ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਕਿ ਕਾਬਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਰੱਬ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ,ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਧਰਮ ਦਾ ਅਰਥ ਸੱਚ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਇਹੀ ਜ਼ੋਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦਾ ਹੈ ਨਾਮ ਜਪੋ,ਕਿਰਤ ਕਰੋ,ਵੰਡ ਛਕੋ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਰੂਸ ਦੇ ਜ਼ਾਰ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਕੀ ਖਰੀਦਦੇ ਅਤੇ ਕੀ ਵੇਚਦੇ ਸੀ?

ਰੂਸੀ ਦੀ ਉਹ ਖੋਜ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪੜ੍ਹਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ,

ਭਾਰਤੀ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਕਿਉਂ ਹੋਏ, ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਿਆ

Photo: TV9 Hindi

ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ

ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਧਾਂ,ਯੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਗੋਸ਼ਠੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ,ਸੱਚਾ ਯੋਗ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ,ਸਗੋਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਭੁੱਖਿਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣਾ,ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਸੱਚਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਹਾਰਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਬਣ ਗਿਆ,ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਧਾ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਮਸਜ਼ਿਦ ਵਿੱਚ ਨਮਾਜ਼ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ

ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਹਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ,ਪਰ ਨਾਨਕ ਮੁਸਕਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ,ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਮਾਮ ਦੀ ਗਾਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਉੱਥੇ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਮਨ ਹੈ,ਉੱਥੇ ਤੁਹਾਡੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਾਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ,ਸਗੋਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਅਤੇ ਸੱਚਾ ਇਰਾਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਨੈਤਿਕ,ਹਮਦਰਦ ਅਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਲੰਗਰ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ

ਜਦੋਂ ਨਾਨਕ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿੱਚ ਆਸਥਾ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਭੀੜ ਕਿਸ ਲਈ ਹੈ? ਪਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਹਉਮੈ ਲਈ? ਉਸ ਸਮੇਂ ਨਾਨਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਹੈ,ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਭੁੱਖਿਆਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨਿਤਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਇਸੇ ਸੋਚ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਉੱਚ-ਨੀਚ ਦਾ ਕੋਈ ਭੇਦ ਨਹੀਂ,ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ ਨਹੀਂ। ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਕੰਗਾਲ ਇਕੱਠੇ ਭੋਜਨ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਸ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ,ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ

ਇੱਕ ਕਿੱਸਾ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤਨਖਾਹ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਨਕ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ,ਤੁਹਾਡੀ ਕਮਾਈ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਕਮਾਈ ਕਦੇ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਹੀ ਸੱਚੀ ਪੂੰਜੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੋਵੇ,ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅੰਦਰ “ਕਿਰਤ ਕਰੋ” ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।

ਮੱਕਾ-ਮਦੀਨਾ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਅਤੇ ਜਲ ਭੇਟ

ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੰਗਾ ਵੱਲ ਪਾਣੀ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਦੇਖ ਕੇ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਸਿੰਜਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਹੱਸੇ,ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਜੇ ਮੇਰਾ ਪਾਣੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ,ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸੂਰਜ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੇਗਾ? ਸੁਨੇਹਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਇੱਕ ਰਸਮ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਮਝ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਵੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਕਾਬਾ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਿਆਨ ਸੀ ਕਿ ਰੱਬ ਹਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਸਰਵਵਿਆਪਕਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮਰਦਾਨਾ ਦੀ ਰਬਾਬ ਦੀ ਧੁਨ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾਰਬਾਬ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਰਾਗਾਂ ‘ਤੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸੰਗੀਤ ਰਾਹੀਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਰਸਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਣ ਕੇ ਜਨਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਜਨਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦਰਜ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਚਾਰ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਰਸ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਜਾਗਦਾ ਹੈ।

ਏਕ ਓਂਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ ਏਕ ਓਂਕਾਰ, ਏਕ ਨਿਰਾਕਾਰ, ਸਰਵਵਿਆਪੀ, ਨਿਰਮਲ ਪਰਮਾਤਮਾ। ਨਾ ਕੇਵਲ ਮੰਦਿਰ ਦਾ ਨਾ ਮਸਜ਼ਿਦ ਦਾ ਉਹ ਹਰ ਇੱਕ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਮੰਤਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।

ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰੋ: ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜਾਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੈ।

ਕਿਰਤ ਕਰੋ: ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ।

ਵੰਢ ਛਕੋ: ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਸਭ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਬਣੋ।

ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਬਣ ਗਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਪਰੰਪਰਾ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਥਾਗਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ,ਸੰਗਤ,ਪੰਗਤ,ਸੇਵਾ,ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਮਾਰਗ।

ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਨਾਮ ਸਹੁੰ

ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਨਾਨਕ ਨੇ ਬਾਹਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੀ ਅਰਥਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਚਰਣ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਪੰਜ ਕ, ਕੇਸ਼, ਕੜਾ, ਕਿਰਪਾਨ, ਕੰਘਾ ਅਤੇ ਕੱਛ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਕਿਸ ਦੇ ਹੋਏ ਫੁੱਲ?

ਲੋਕ-ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਪੈਰੋਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ,”ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾ ਦੇਣਾ । ਜਿਸ ਦੇ ਫੁੱਲ ਸਵੇਰੇ ਤਾਜ਼ਾ ਰਹੇ ਉਹ ਮੇਰਾ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇਣਾ। ਜਦੋਂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਏ। ਸਵੇਰੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਫੁੱਲ ਤਾਜ਼ੇ ਰਹੇ। ਸੰਦੇਸ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾਨਕ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰੂਪ ਹੈ।

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਉਂ ਰੱਖੀ?

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕੱਟੜਤਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਸੱਚ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬਰਾਬਰੀ ਨੂੰ ਮੂਰਤੀਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਗਰ, ਸੰਗਤ-ਪੰਗਤ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀ ਕਿਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕਮਾਈ,ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਕਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਸਿਖਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ,ਗੂੜ੍ਹਾ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਰਾਹੀਂ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੁੱਖ ਬਣਨ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਜਨੇਊ ਦਾ ਤਿਆਗ ਦਿਖਾਵੇ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਹਉਮੈ ਦਾ ਤਿਆਗ ਹੈ। ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨਾ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ,ਸਗੋਂ ਜ਼ਮੀਰ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਸੇ ਕੰਧ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੁਲ ਲਈ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਯੰਤੀ ‘ਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਣ ਕਰੀਏ, ਨਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ,ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਅਤੇ ਰੋਟੀ ਦੀ ਵੰਡ। ਇਹੀ ਨਾਨਕ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ, ਇਹੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੈ।