ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਸੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ… ਜਦੋਂ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਅਟਲ ਲਈ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੀਤਾ ਐਲਾਨ

ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਸੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦੇ... ਜਦੋਂ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਅਟਲ ਲਈ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੀਤਾ ਐਲਾਨ

ਅਡਵਾਨੀ 11 ਤੋਂ 13 ਨਵੰਬਰ 1995 ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਰੇਸ ਕੋਰਸ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਸਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਅਡਵਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹੋਣਗੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਸੀਂ ਅਗਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜਾਂਗੇ ਅਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਸਾਡੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੋਣਗੇ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਵਰਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਇਹ ਨਾਅਰਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ- ਇਸ ਵਾਰ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਅਗਲੀ ਸਰਕਾਰ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬਣੇਗੀ।

ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਇਸ ਅਚਨਚੇਤ ਐਲਾਨ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਲਈ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ। ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਈਕ੍ਰੋਫੋਨ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਅੰਦਾਜ਼ ‘ਚ ਕੁਝ ਪਲ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, ”ਭਾਜਪਾ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤੇਗੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਏਗੀ। ਅਡਵਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣਗੇ। ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਐਲਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਸਕਣਗੇ।

ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਕਰਦੇ! ਕੀ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਮੰਨਦੇ?

ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ।” ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਨਿਉੱਤਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੰਨਦੇ? ਕੇਐਨ ਗੋਵਿੰਦਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਐਲਾਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਜੇ ਮੈਂ ਸੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੁੰਦੇ।” ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਵਪਨ ਦਾਸ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ? ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸਾਨੂੰ ਵੋਟਾਂ ਵਧਾਉਣੀਆਂ ਪੈਣਗੀਆਂ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਹਵਾਲਾ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼

ਇਹ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਕੀ ਅਡਵਾਨੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵੱਡੀ ਮੁਸੀਬਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ? ਉਹ ਮੁਸੀਬਤ ਜੋ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਲਈ ਵੀ ਵੱਡੀ ਮੁਸੀਬਤ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। 16 ਜਨਵਰੀ 1996 ਨੂੰ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਪਾਰਟੀ ਦਫਤਰ ‘ਚ ਬੈਠੇ ਅਡਵਾਨੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਸਵਰਾਜ ਕੌਸ਼ਲ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੇ ਹਵਾਲਾ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਅਡਵਾਨੀ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵਿਰੋਧੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਹੈਰਾਨ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਦੋ ਫੈਸਲੇ ਲਏ। ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਫੈਸਲੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਲੱਭਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਲਕੀਰ ਖਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਣੀ (Pic Credit: Sunil Saxena/HT via Getty Images)

ਲੋਕ ਸਭਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ, ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੱਕ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਦੂਰੀ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਫੈਸਲਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਦਾ ਸੀ। ਦੂਸਰਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡਾ ਸੀ – ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਲੜਾਂਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਇਲਜ਼ਾਮਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨੇਤਾ ਲੋਕ ਅਦਾਲਤ ‘ਚ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਫੈਸਲੇ ਲਈ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਜਾਣਾ ਅਸਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਅਡਵਾਨੀ ਦੀ ਸੰਸਦੀ ਪਾਰੀ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਵਿਰਾਮ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਚਿਹਰਾ ਸਨ। ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਅਗਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ ਆਸ ਸੀ। ਪਾਰਟੀ ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਚੋਣ ਲੜਨ ਦੀ ਮਹਿਜ਼ ਸੰਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।

ਤਾਂ ਜੋ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੂੰ ਫੋਨ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੋਹਾਂ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਤੁਰੰਤ ਪਾਰਟੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਪੁੱਜੇ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਜਿਹੇ ਸਖ਼ਤ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ।

ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਜੋ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਨਿਰਪੱਖ ਨਿਆਂਇਕ ਜਾਂਚ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ।

ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੱਕ ਚੋਣ ਲੜਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ, ਅਡਵਾਨੀ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੀ ਵੋਟਰ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਪਰਾਧਿਕ ਕੇਸ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਈ ਗਈ, ਜੋ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਧੂਰਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਆਤਮਕਥਾ ਵਿੱਚ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, “ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਮੇਰੇ ਸੰਸਦੀ ਕਰੀਅਰ ਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।”

ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ

16 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1997 ਨੂੰ, ਅਡਵਾਨੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਸਟਿਸ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਮੀਮ ਦੁਆਰਾ 70 ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਾ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ, ਦੋਸ਼ ਨਾ ਸਿਰਫ ਝੂਠੇ ਪਾਏ ਗਏ, ਸਗੋਂ ਨਿਆਂਇਕ ਜਾਂਚ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ‘ਚ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

2 ਮਾਰਚ 1998 ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰੀ ਬੈਂਚ ਨੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਅਡਵਾਨੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ। “ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਰੋਕੂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 7 ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਕੇਸ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।”

ਲੋਕ ਸਭਾ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਬਰੀ ਹੋਣ ਤੱਕ ਚੋਣ ਨਾ ਲੜਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੀ ਪੋਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੇ ਲੱਕੜ ਦੀ ਥਾਲੀ ‘ਤੇ ਲਿਖੀ ਕਵਿਤਾ “ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ” ਨਾਲ ਘਰ ਬੈਠੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੀਆਂ ਆਖਰੀ ਲਾਈਨਾਂ ਸਨ,

ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਮੈਂ

ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜ ਸੀ

ਓਦੋਂ ਉਦੋਂ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਗਏ ਮੇਰਾ ਸਾਥ

ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ

ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਕੀਮਤੀ ਬੱਚੇ

ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ ਅਥਾਹ ਸਨੇਹ ਅਤੇ ਪਿਆਰ

ਅਤੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦਾ

ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦੇ ਸਮੇਂ

ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ

ਇੱਕ ਜੋੜੀ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ

ਉਦੋਂ – ਉਦੋਂ ਮੈਂਨੇ ਉਠਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ

ਰਾਮਰਥ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਤਸਵੀਰ ਦਿੱਤੀ

ਬੇਸ਼ੱਕ ਅਡਵਾਨੀ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੱਕ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ ਪਰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪਛਾਣ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਜੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਰਾਮਰਥ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੋਂ ਪਰੇ ਲੈ ਕੇ ਪੱਛੜੇ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।

Pic Credit: PTI

ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ

ਅਡਵਾਨੀ ਦੀ ਰੱਥ ਯਾਤਰਾ ਕਈ ਵਿਵਾਦਾਂ ‘ਚ ਰਹੀ। ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਡਵਾਨੀ ਦੀ ਖੂਨੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸਮਸਤੀਪੁਰ (ਬਿਹਾਰ) ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ। ਲਾਲੂ ਯਾਦਵ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਰ ਅਯੁੱਧਿਆ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਵੀ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਿਆਸੀ ਮਿਸ਼ਨ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿਚ ਅਡਵਾਨੀ ਦੀ ਚਮਕ ਵਧ ਗਈ। ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਹੈ। ਯਾਤਰਾ ਨੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਚਿਹਰੇ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਅਡਵਾਨੀ ਨੂੰ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਚਿਹਰੇ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਗੱਠਜੋੜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ।

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਉਭਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭਾਜਪਾ ਇਕੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਈ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਉਦੋਂ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਹਵਾਲਾ ਸਕੈਂਡਲ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਘਸੀਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪਾਰਟੀ ਹਿੱਤ ਉਸ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਹੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾਲਾ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਘੇਰਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਕੇ ਅਤੇ ਖੁਦ ਚੋਣ ਨਾ ਲੜ ਕੇ ਪਾਰਟੀ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਠੁੱਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਮੈਂਨੇ ਕੋਈ ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ

ਅਡਵਾਨੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨੇਤਾ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, “ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਣਾ ਪਿਆ ਜੋ ਲਗਭਗ 50 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮੈਂ ਬਿਨਾਂ ਝਿਜਕ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ, ਤਾਂ ਉਹ ਨਾਮ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਹੋਵੇਗਾ।” ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸੰਘ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਫਟਕਾਰਿਆ ਸੀ। ਫਤਵਾ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਸੀ।

ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਨੇ ਅਡਵਾਨੀ ਵਰਗਾ ਦਲੇਰਾਨਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ, ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਆਗੂ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਚਿੰਤਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਅਯੁੱਧਿਆ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਮੇਰਾ ਅਕਸ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਸਾਡੇ ਨੇਤਾ ਹਨ। ਹੀਰੋ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਆਧਾਰ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਲਿਖਦਿਆਂ ਅਡਵਾਨੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, ਮੈਂ ਕੋਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। “ਇਹ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਫੈਸਲਾ ਸੀ।”