ਫਿਰ ਹਾਥੀ ਹੋਣਾ ਸੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ ਭਾਜਪਾ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਪਾਰਟੀ ਨਿਸ਼ਾਨ

ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2024 ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਵੱਡੀਆਂ ਚੋਣ ਰੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੇਤਾ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨਾਲੋਂ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ? ਵੋਟਰ ਜਦੋਂ ਵੋਟ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਈਵੀਐਮ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਨੇਤਾ ਦਾ ਚਿਹਰਾ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਦਾ ਵੀ ਆਪਣਾ ਦਿਲਚਸਪ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਅੱਜ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ।

ਅੱਜ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੱਥ ਭਾਵ ਪੰਜਾ ਹੈ। ਪਰ 1951 ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਇਕ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਾਥੀ ਜਾਂ ਸਾਈਕਲ ‘ਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਵੀ ਸੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਜੋਂ ਪੰਜੇ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ। ‘ਕਮਲ’ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕੀ ਸੀ?

ਦੋ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ‘ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਮੰਗਦੀ ਸੀ ਕਾਂਗਰਸ

ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ (INC) ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਹੈ। ਇਸ 1885 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1951-1952 ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ ਤਾਂ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਦੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ‘ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਮੰਗੀਆਂ। ਇਹ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਇਸ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ ਲੜਦੀ ਰਹੀ। ਪਰ 1970-71 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪੈ ਗਈ। ਪਾਰਟੀ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਕਾਮਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਤਿਰੰਗੇ ਵਿੱਚ ਚਰਖਾ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਨਵੀਂ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਗਾਂ ਅਤੇ ਵੱਛੇ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜ ਵਿਵਾਦ ਛਿੜ ਗਿਆ ਹੈ।

1977 ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਗਾਂ ਅਤੇ ਵੱਛੇ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਾਂਗਰਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੁਸੀਬਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਤਤਕਾਲੀ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਸਵਾਮੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰੇਂਦਰ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਆਈ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਉਠਾ ਕੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਹਾਥੀ, ਸਾਈਕਲ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਵਿਕਲਪ ਮਿਲਿਆ

1979 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ (ਆਈ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਭੇਜਿਆ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ (ਆਈ) ਦੇ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਜੋਂ ਹਾਥੀ, ਸਾਈਕਲ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹਥੇਲੀ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਨੇਤਾ ਆਰ ਕੇ ਰਾਜਰਤਨਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜੇ ਨੂੰ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਲਈ ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਸ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਚੋਣ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।

ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋ ਵਿਕਲਪ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਏ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ ਨੇ 1984 ਵਿੱਚ ਬਸਪਾ ਯਾਨੀ ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਿਆਸੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੁਲਾਇਮ ਸਿੰਘ ਨੇ 1992 ‘ਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ‘ਸਾਈਕਲ’ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਚੁਣਿਆ।

ਦੀਵੇ ਬਲਣ ਤੋਂ ਕਮਲ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ

ਪਹਿਲੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਭਾਜਪਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਭਾਰਤੀ ਜਨ ਸੰਘ ਸੀ। ਜਨ ਸੰਘ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਲਦਾ ਦੀਵਾ ਸੀ। ਉਸ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਾਰਟੀ ਕਿਸਾਨ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪ੍ਰਜਾ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਝੋਪੜੀ ਸੀ। 1977 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸੇ ਝੋਪੜੀ ਨਿਸ਼ਾਲ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰਜਾ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਦੀਪਕ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਾਲੇ ਜਨ ਸੰਘ ਅਤੇ ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਤੋਂ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨਾਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮੋਢੇ ‘ਤੇ ਹਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਕਿਸਾਨ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਿਆ। 1980 ਵਿਚ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਬਕਾ ਜਨ ਸੰਘ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਮਲ ਦਾ ਫੁੱਲ ਮਿਲਿਆ। ਲੋਕ ਦਲ ਨੇ ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਵਾਹੁਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।