ਕੌਣ ਸੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਹਸਪਤਾਲ? ਦੇਖਣ ਪੁੱਜੇ ਸਨ ਜਿਨਾਹ

ਇਹ ਘਟਨਾ ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ 1928 ਦੀ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਭੀੜ ਹਮਲਾਵਰ ਸੀ। ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕਾਲੇ ਝੰਡੇ ਵੀ ਦਿਖਾਏ ਗਏ। ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪੁਲਿਸ ਘਬਰਾ ਗਈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਐਸਪੀ ਜੇਮਸ ਏ. ਸਕਾਟ ਨੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਭੀੜ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਵੀ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਯਾਨੀ 17 ਨਵੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ।

ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ- ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਡਿੱਗੀ ਇੱਕ ਸੋਟੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਤਾਬੂਤ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਕਿੱਲ ਸਾਬਤ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਗੁਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ‘ਤੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕੇ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਹ ਨਿਸ਼ਾਨ

ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਵਕੀਲ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵੀ। ਉਹ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਡੇ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਡੀਏਵੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕੰਮ ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਟੀਵੀ ਹਸਪਤਾਲ। ਸਾਲ 1927 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਦੀ ਟੀਬੀ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਨਿਰਮਾਣ

ਉਸ ਸਮੇਂ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਟਰੱਸਟ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਲ 1931 ਵਿੱਚ ਟਰੱਸਟ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ 40 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਲ 1934 ਵਿੱਚ 50 ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 17 ਜੁਲਾਈ 1934 ਨੂੰ ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇਸ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ।

ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਅੱਗੇ ਆਏ। ਹਸਪਤਾਲ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਸੁਣ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਜਿਨਾਹ ਵੀ 6 ਨਵੰਬਰ 1947 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨਾਲ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਡਾਕਟਰਾਂ, ਨਰਸਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਟਾਫ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ।

ਇਹ ਹਸਪਤਾਲ ਹੁਣ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਡੇਢ ਹਜ਼ਾਰ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਇਹ ਹਸਪਤਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਟਰੱਸਟ ਖੁਦ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਮੈਡੀਕਲ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਫਾਤਿਮਾ ਜਿਨਾਹ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਸਪਤਾਲ ਹੈ। ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਟਰੱਸਟ ਦਾ ਆਪਣਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵੀ ਹੈ।

ਜਿੱਥੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਉਥੇ ਬਣਿਆ ਹਸਪਤਾਲ

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਸਪਤਾਲ ਉਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਸਪਤਾਲ ਇੱਕ ਬੋਹੜ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਦੀ ਛਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ ਡੀਏਵੀ ਸਕੂਲ/ਕਾਲਜ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਫੈਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ SP ਜੇਮਸ ਏ ਸਕਾਟ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। ਸਾਰੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸਕਾਟ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜੌਨ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਪਾਗਲ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੌਹਨ ਦੇ ਕਤਲ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।