ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਕੀ ਹੈ? ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਡਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ

(Photo Credit: tv9hindi.com)

ਹੈਲਥ ਨਿਊਜ। ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਰ (Mental disorder) ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਦੁਰਲੱਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 20 ਲੱਖ ਲੋਕ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ‘Schizophrenia’ ਇੱਕ ਯੂਨਾਨੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਵਿਭਾਜਿਤ ਮਨ’। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਰਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਭਾਵ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਲਮੇਲ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਈ ਵਾਰ ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ (Patients) ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਗਾੜ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਨ, ਥੈਰੇਪੀ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਾਬੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਲੱਛਣਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਉਮਰ-ਸਬੰਧਤ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ (ਲੜਕਾ ਜਾਂ ਲੜਕੀ) ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦਾ ਵਤੀਰਾ ਬਦਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਦੇ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਨਸ਼ੇ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਹੋਣ, ਜੈਨੇਟਿਕਸ ਜਾਂ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਲੱਛਣ ਕੀ ਹਨ?

ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿਣਾ, ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ, ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਡਰਨਾ, ਘਬਰਾਹਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਅਤੇ ਅਜੀਬ ਚੀਜ਼ਾਂ (ਜੋ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ), ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਣਾ। .ਪਾਨਾ, ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸਦਾ ਨਿਰਾਸ਼ ਰਹਾਂ।

ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਲੱਛਣ ਕੀ ਹਨ?

ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ‘ਚ ਬਦਲਾਅ, ਚਿਹਰਾ ਫਿੱਕਾ ਪੈਣਾ, ਭਾਰ ਘਟਣਾ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨ ‘ਚ ਅਸਮਰੱਥਾ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਇਸ ਦਾ ਟੈਸਟ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਕੀ ਹੈ?

ਸਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਸਹੀ ਟੈਸਟ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲਈ, ਡਾਕਟਰ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕੇਸ ਹਿਸਟਰੀ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਧਿਆਨ, ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਥੈਰੇਪੀ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।