ਜੋ ਭਗਤੀ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਏ ਲੀਨ, ਜਾਣੋਂ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਬਾਰੇ
ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਹਿਬ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਜਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸੁਰਦਾਸ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੇ ਭਗਤ ਸਨ ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਅੱਜ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਬਾਰੇ।
ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਨ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਭਗਤਾਂ ਵਾਂਗ ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮੱਤਭੇਦ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ, ਕਈ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਦਾਸ ਦਾ ਜਨਮ 1535 ਵਿੱਚ ਵੈਸਾਖ ਸ਼ੁਕਲ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਰੁੰਕਾਟਾ ਨਾਮਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਮਥੁਰਾ-ਆਗਰਾ ਸੜਕ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਰਾਮਦਾਸ ਸੀ।ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਜਨਮ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹਾ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਭਗਤ ਸੂਰਦਾਸ ਭਗਵਾਨ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਸਿਰਫ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਯਮਨਾ ਦੇ ਕੰਢੇ ਗੌਘਾਟ ਵਿਖੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਲੀਲਾ ਭੂਮੀ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਧਾਮ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਉਹ ਵੱਲਭਚਾਰੀਆ ਨੂੰ ਮਿਲੇ।
ਵੱਲਭਚਾਰੀਆ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸਿੱਖਿਆ
ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਵੱਲਭਚਾਰੀਆ ਤੋਂ ਭਗਤੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸੂਰਦਾਸ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਵੱਲਭਚਾਰੀਆ ਬਾਰੇ ਇਕ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਚੇਲੇ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸਿਰਫ 10 ਦਿਨ ਦਾ ਅੰਤਰ ਸੀ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਗੁਰੂ ਵੱਲਭਾਚਾਰੀਆ ਦਾ ਜਨਮ 1534 ਦੀ ਵੈਸਾਖ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਇਸੇ ਲਈ ਕਈ ਸੂਰਦਾਸ ਦਾ ਜਨਮ 1534 ਦੀ ਵੈਸਾਖ ਸ਼ੁਕਲ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਵੱਲਭਚਾਰੀਆ ਆਪਣੇ ਚੇਲੇ ਸੂਰਦਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ ਮੰਦਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸ਼੍ਰੀਨਾਥ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਵੇਂ ਛੰਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕਤਾਰਾ ਰਾਹੀਂ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਵੱਲਭਚਾਰੀਆ ਹੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੂਰਦਾਸ ਨੂੰ ਭਗਵਤ ਲੀਲਾ ਦਾ ਗੁਣਗਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਵਿਨੈ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਰਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਰਚਦੇ ਸਨ।
ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਲੀਨ
ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੂਰਦਾਸ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਡੁੱਬਿਆ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਖੁਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਹਕਰਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਭਗਤੀ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵਰਦਾਨ ਮੰਗਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਫਿਰ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿਓ। ਉਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੁਲਾਕਾਤ
ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਸੂਰਦਾਸ ਦੇ ਭਗਤੀ ਗੀਤ ਸਭ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਅਤੇ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਕਬਰ ਦੇ ਨੌਂ ਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਤਾਨਸੇਨ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਸੀ।
ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਤਸਲਿਆ ਰਸ, ਸ਼ਾਂਤਾ ਰਸ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰਿੰਗਾਰ ਰਸ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਰਾਹੀਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਦਭੁਤ ਬਚਪਨ ਦੇ ਰੂਪ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸੂਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਏਨੀ ਜੀਵੰਤਤਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲੀਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇ। ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਸੂਰਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ 5 ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਸਾਗਰ, ਸੁਰ ਸਰਾਵਲੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਲਹਿਰੀ, ਨਲ-ਦਮਯੰਤੀ ਅਤੇ ਬਿਆਹਲੋ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸੁਰਸਾਗਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ 1.25 ਲੱਖ ਛੰਦਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ਤੋਂ ਅੱਠ ਹਜ਼ਾਰ ਛੰਦ ਬਚੇ ਹਨ। 1656 ਤੋਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੁਰਸਾਗਰ ਦੀਆਂ ਸਿਰਫ਼ 100 ਕਾਪੀਆਂ ਹੀ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਸੁਰਸਾਗਰ ਦੇ 12 ਅਧਿਆਇਆਂ ਵਿੱਚੋਂ, 11 ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ਅਤੇ 10ਵਾਂ ਭਾਗ ਬਹੁਤ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੈ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ
ਸੁਰਸਰਾਵਲੀ ਵੀ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 1107 ਛੰਦ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 67 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਪਾਠ ਵ੍ਰਿਧਾ ਹੋਲੀ ਗੀਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਵੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਅਲੌਕਿਕ ਪਿਆਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਲਹਿਰੀ ਵੀ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ- ਸੇਵਾ ਕਰਕੇ ਤਰਨ ਵਾਲੇ ਜਾਣੋਂ ਭਗਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਣ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ
ਸਾਹਿਤ ਲਹਿਰੀ 118 ਛੰਦਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੰਸ਼ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਦਾਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੂਰਜਦਾਸ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਚੰਦਬਰਦਾਈ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹੈ। ਸੂਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਸ਼੍ਰਿੰਗਾਰ ਰਸ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਲਾ-ਦਮਯੰਤੀ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਕਾਲ ਦੀ ਨਾਲਾ ਅਤੇ ਦਮਯੰਤੀ ਦੀ ਕਥਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਬਹਿਲੋ ਸੂਰਦਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੁਸਤਕ ਵੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਦਾਸ 100 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹੇ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੂਰਦਾਸ
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ‘ਸਾਰੰਗ ਮਹਲਾ ੫ ਸੂਰਦਾਸ’ ਹੇਠ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਅੰਗ 1253 ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ।
