ਕੋਈ ਪੁਜਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਦਾਜ ਨਹੀਂ, ਕੀ ਸੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ… ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ?

ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ ਜੋ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਗਈ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਨਾਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਬਾਰੇ। 3 ਜਨਵਰੀ, 1831 ਨੂੰ ਜਨਮੀ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ।

ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਫੁਲੇ ਦਾ ਜਨਮ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਤਾਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1940 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਉਮਰ 12 ਸਾਲ ਸੀ। ਇਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਸਿਰਫ਼ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਵੀ ਵਿਆਹ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਗਈ। ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ ਨੇ ਜ਼ਰੂਰ ਤੀਜੀ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੋਤੀਰਾਓ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਕੀਤਾ ਸ਼ੁਰੂ

ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੇ ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ, ਛੂਤ-ਛਾਤ, ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ-ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਅਤੇ ਜੋਤੀਰਾਓ ਦੇ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਯਸ਼ਵੰਤ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਕੂਲ

ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, 1848 ਵਿੱਚ, ਫੂਲੇ ਜੋੜੇ ਨੇ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ, ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਅਤੇ ਅਤਿ-ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਬਰ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਸਾੜੀ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਾੜੀ ਬਦਲਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ 1850 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਿਦਿਅਕ ਟਰੱਸਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੇਟਿਵ ਫੀਮੇਲ ਸਕੂਲ (ਪੁਣੇ) ਅਤੇ ਦ ਸੋਸਾਇਟੀ ਫਾਰ ਪ੍ਰਮੋਟਿੰਗ ਦ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਮਹਾਰਸ ਹਨ। ਇਸ ਤਹਿਤ ਕਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ ਗਏ। ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ 18 ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹੇ।

ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਰੋਕਥਾਮ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸ਼ੁਰੂ

ਇਹ 1853 ਦਾ ਸਾਲ ਹੈ। ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੇ ਗਰਭਵਤੀ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਣੇਪੇ ਲਈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਕਾਰਨ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦੇਖਭਾਲ ਕੇਂਦਰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ। ਇਹ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਰੋਕਥਾਮ ਘਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ 1852 ਵਿੱਚ, ਸਾਵਿਤਰੀ ਬਾਈ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹਿਲਾ ਸੇਵਾ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੇ ਇੱਕ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਣ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਕੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਹੀਰੋ ਮੰਨਦਾ ਹੈ?

ਕੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ ?

ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ? ਜਾਣੋ

ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਹ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਸਾਲ 1873 ਵਿੱਚ, ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸੱਤਿਆਸ਼ੋਧਕ ਵਿਆਹ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿਆਹ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਦਾਜ ਲਈ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਆਰਥਿਕ ਵਿਆਹਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਵਿਆਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ।

1890 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਅਧੂਰੇ ਕੰਮ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਰਹੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਯਸ਼ਵੰਤ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਿਧਵਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, 1897 ਵਿੱਚ ਪਲੇਗ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਾਵਿਤਰੀਬਾਈ ਨੇ ਵੀ 10 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲਈਆਂ।