ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੋਹਿਨੂਰ, ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਣ, ਟੀਪੂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ… ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਕੀ-ਕੀ ਲੁੱਟਿਆ? ਚਰਚਾ ‘ਚ PM ਦਾ ਯੂਕੇ ਦੌਰਾ

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਕੀ-ਕੀ ਲੁੱਟਿਆ?

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਅੱਜ (23 ਜੁਲਾਈ 2025) ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਪਹੁੰਚਣਗੇ। ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੀਰ ਸਟਾਰਮਰ ਦੇ ਸੱਦੇ ‘ਤੇ ਉੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮਾਲਦੀਵ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਦੌਰੇ ‘ਤੇ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਕਤ ਵਪਾਰ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਰੂਪ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਡੀਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਖੋਹਿਆ ਹੈ।

ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਕੋਹਿਨੂਰ ਅਤੇ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਸਮੇਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਕੀ-ਕੀ ਲਿਆ?

ਕੋਹਿਨੂਰ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਣ

ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਲੁੱਟਿਆ, ਇਸ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਆਕਸਫੈਮ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਲੁੱਟਿਆ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਰਗੀਆਂ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਕਈ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਦੂਜੇ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ 1849 ਵਿੱਚ ਕੋਹਿਨੂਰ ਹੀਰਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਸੰਧੀ ਤਹਿਤ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਸਿੰਘਾਸਣ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲੈ ਗਏ। ਇਹ ਤਖਤ 1820 ਅਤੇ 1830 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹਾਫਿਜ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਲਤਾਨੀ ਨੇ ਲੱਕੜ ਅਤੇ ਰੇਜਿਨ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਰਤ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਜੜਿਆ ਕੋਹਿਨੂਰ GraphicaArtis/Getty Images

ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲੁੱਟਿਆ

ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 1799 ਵਿੱਚ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਚੌਥੀ ਮੈਸੂਰ ਜੰਗ ਲੜੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼੍ਰੀਰੰਗਪਟਨ ‘ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਟੀਪੂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੁੱਟ ਲਈਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਬੈੱਡਚੈਂਬਰ ਤਲਵਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਟੀਪੂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀ।

ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਇਸ ਤਲਵਾਰ ਨੂੰ ਟਰਾਫੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ। ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਟੀਪੂ ਦੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਅੰਗੂਠੀ ਵੀ ਲੈ ਗਏ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਰਾਮ ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ 2014 ਵਿੱਚ ਨਿਲਾਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਟਾਈਗਰ ਟੁਆਏ ਵੀ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਹ ਬਾਘ ਇਸ ਵੇਲੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ

ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੀ ਲੈ ਗਏ ਅੰਗਰੇਜ਼

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸੁਲਤਾਨਗੰਜ ਬੁੱਧ ਦੀ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਬਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਰਮਿੰਘਮ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹਰੀਹਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ 1872 ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਬਣੀ ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਮਰਾਵਤੀ ਸਤੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਅਮਰਾਵਤੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1840 ਵਿੱਚ ਉਖਾੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲੈ ਗਏ।

16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ 56 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਬੌਸ ਸੱਮਝਣ ਵਾਲਾ ਅਮਰੀਕਾ ਵੀ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਟਾਪੂਆਂ ਵਿੱਚ ਜਮੈਕਾ, ਤ੍ਰਿਨੀਦਾਦ ਅਤੇ ਟੋਬੈਗੋ, ਬਾਰਬਾਡੋਸ, ਬਹਾਮਾਸ, ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਘਾਨਾ, ਨਾਈਜੀਰੀਆ, ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਕੀਨੀਆ, ਜ਼ਿੰਬਾਬਵੇ, ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਸੁਡਾਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਨ। ਭਾਰਤ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਸਮੇਤ), ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਸਾਗਰ ਵਰਗੇ ਕਈ ਟਾਪੂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲੁੱਟਿਆ।

ਟੀਪੂ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ Heritage Art/Heritage Images via Getty Images

ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲੁੱਟੀਆਂ

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਏਸ਼ੀਆ, ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੀਰਾ, ਸੋਨਾ, ਤਾਂਬਾ, ਕੋਬਾਲਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਣਿਜਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਲੈ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਨਿਨ ਕਾਂਸੀ ਵਰਗੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਤੋਂ ਹੀਰੇ ਅਤੇ ਗਹਿਣੇ ਨਹੀਂ ਲੁੱਟੇ ਸਗੋਂ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬਸਤੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਭ ਮਿਲੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਉੱਥੋਂ ਉੱਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਲੈ ਗਏ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਕੱਚਾ ਮਾਲ, ਲੱਕੜ, ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦ ਰੱਜ ਕੇ ਲੁੱਟੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੰਨਾ ਦਬਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਤਿਆਰ ਮਾਲ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਾਨ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ।