ਆਯੁਰਵੇਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਵਾਈਆਂ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਂਦੇ?
01 Jul 2025 15:10 PM IST
India's First Doctor Dr. Madhusudan Gupta: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 1500 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਡਾਕਟਰ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਡਾ. ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਨਾਲ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਡਾ. ਮਧੂਸੂਦਨ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਡਾਕਟਰਾਂ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹੋ।
ਆਯੁਰਵੇਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਵਾਈਆਂ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਡਾਕਟਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣੋ
ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਡਾਕਟਰ ਡਾ. ਬਿਧਾਨ ਚੰਦਰ ਰਾਏ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡਾਕਟਰ ਦਿਵਸ ਦਾ ਸੰਯੋਗ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਹਰ ਸਾਲ 1 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ ਕੌਣ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਵਾਈ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆਂਦੀ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਓ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ।
ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਡਾਕਟਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਦਵਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਵਸਥਿਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ 1500 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦਾ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਚਾਰ ਵੇਦਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ, ਆਰਣਯਕਾਂ ਅਤੇ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਥਰਵ ਵੇਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਧੇਰੇ ਵਿਵਸਥਿਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਦਵਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਆਯੁਰਵੇਦ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਵੈਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਆਯੁਰਵੇਦ ਲਈ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚਰਕ ਸੰਹਿਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸੁਸ਼ਰੁਤ ਸੰਹਿਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਚਰਕ ਸੰਹਿਤਾ ਦੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵੈਦ (ਡਾਕਟਰ) ਰਾਜਾ ਕਨਿਸ਼ਕ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸਨ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰ ਸੁਸ਼ਰੁਤ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਸੁਸ਼ਰੁਤ ਸੰਹਿਤਾ ਵਰਗੀ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦਿੱਤੀ।
ਡਾ. ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰ ਸਨ
ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਆਧੁਨਿਕ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਡਾਕਟਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 1800 ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਹੁਗਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵੈਦਿਆ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਹੁਗਲੀ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਡਾਕਟਰ ਸਨ। ਦਸੰਬਰ 1826 ਵਿੱਚ, ਡਾ. ਮਧੂਸੂਦਨ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਿਖਾਈ। ਮਈ 1830 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਪਹਿਲੇ ਪੱਛਮੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਆਪਕ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਦੇ ਸਮੇਂ, 28 ਜਨਵਰੀ 1835 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਕਲਕੱਤਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ। 17 ਮਾਰਚ 1835 ਨੂੰ, ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਲਈ, 14 ਤੋਂ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ 50 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਵੇਂ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਹਿਲਾ ਡਿਸੈਕਸ਼ਨ
ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਚਿਰਫਾੜ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਪੱਛਮੀ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਰਜਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਦਵਾਰਕਾਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਮੋਹਨ ਰਾਏ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਕਲਕੱਤਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਜਰੀ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸਰਜਰੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੀ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਵੇ। ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 10 ਜਨਵਰੀ 1836 ਨੂੰ ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਚਿਰਫਾੜ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਡਿਸੈਕਸ਼ਨ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ (ਹੁਣ ਕੋਲਕਾਤਾ) ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਚੌਕੀ ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਵਿਖੇ 50 ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਸਲਾਮੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।
ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ ਸੀ
ਜੇਕਰ ਡਾ. ਮਧੂਸੂਦਨ ਗੁਪਤਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੇ ਡਾਕਟਰ ਸੀ, ਤਾਂ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਗੋਪਾਲਰਾਓ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਦਾ ਨਾਮ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਮੁਨਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਗੋਪਾਲਰਾਓ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਿਰਫ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਗੋਪਾਲ ਰਾਓ ਇੱਕ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਚਿੰਤਕ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸਕੂਲ ਭੇਜਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖੀ।
ਐਮ.ਡੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ
1800 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਕਿਸੇ ਲਈ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ, ਫਿਰ ਗੋਪਾਲਰਾਓ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਭੇਜਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜਨ ਲੱਗੀ, ਪਰ ਗੋਪਾਲਰਾਓ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਬਣਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨੇ ਪੈਨਸਿਲਵੇਨੀਆ ਦੇ ਮਹਿਲਾ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ 1886 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਐਮਡੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਡਾ. ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਦਵਾਈ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ 26 ਫਰਵਰੀ 1887 ਨੂੰ ਟੀਬੀ ਵਰਗੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਕਾਦੰਬਨੀ ਗਾਂਗੁਲੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ
ਕਈ ਵਾਰ ਕਾਦੰਬਨੀ ਗਾਂਗੁਲੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਦੰਬਨੀ ਗਾਂਗੁਲੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਜੋਸ਼ੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਦਵਾਈ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸੀ।