ਅਲਵਿਦਾ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ… ਕਦੇ ਸਕੂਟਰ ‘ਤੇ ਨਮਕੀਨ ਵੇਚਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ

ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦਾ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇਰ ਰਾਤ 75 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦੀ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਫਿਲਮੀ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਕਦੇ ਸਕੂਟਰ ‘ਤੇ ਨਮਕੀਨ ਵੇਚਦੇ ਸਨ। ਸੜਕ ‘ਤੇ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ।

ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਗਰੁੱਪ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਕੰਪਨੀ ਅਤੇ ਹਾਕੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਪਾਂਸਰ ਸੀ। ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕੋ-ਆਪਰੇਟਿਵ ਫਾਇਨਾਂਸ ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ, D2C FMCG ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਸੈਕਟਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 10-20 ਰੁਪਏ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਹਾਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਖਾਤੇ ਖੋਲ੍ਹੇ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰਦਾਤਾ ਬਣਿਆ

ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸਾਲ 1978 ‘ਚ ਸਕੂਟਰ ‘ਤੇ ਨਮਕੀਨ ਵੇਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ 2 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ 10-20 ਰੁਪਏ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾ ਕੇ, ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤ ਖੇਤਰ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਬੱਚਤਾਂ ‘ਤੇ ਚੰਗਾ ਰਿਟਰਨ ਮਿਲਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ।

ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਸਹਾਰਾ ਸਮੂਹ ਰੇਲਵੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰਦਾਤਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਦਫ਼ਤਰ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਸਮੇਤ ਸਹਾਰਾ ਦੀ ਛਤਰ-ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 12 ਲੱਖ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀ ਇਸ ਅੰਕੜੇ ਨੂੰ ਛੂਹ ਨਹੀਂ ਸਕੀ ਹੈ।

1978 ਵਿੱਚ ਚਿਟ ਫੰਡ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਪਛਾਣ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ

ਨਮਕੀਨ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੇ 1978 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਚਿਟ ਫੰਡ ਕੰਪਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਸਹਿਕਾਰੀ ਵਿੱਤ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਣ ਗਈ। ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕੁਰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੇਜ਼ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਕੁਝ ਹੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ। ਮੱਧ ਵਰਗ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੇਠਲੇ ਵਰਗ ਤੱਕ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਹਾਰਾ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਅਤੇ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭੰਡਾਰ ਜਮ੍ਹਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ।

ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਵਪਾਰ ਮਾਡਲ USP ਬਣ ਜਾਂਦਾ

ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਮੱਧ ਵਰਗ ਨੇ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦੇ ਸਹਾਰਾ ਫਾਈਨਾਂਸ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਯੂਐਸਪੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਕੋਲ ਪੈਸਾ ਹੈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਡਲ ਨੇ ਵਿੱਤੀ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ। ਇਸ ‘ਕੋਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸੀਮਾ’ ਜਮ੍ਹਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਹਾਰਾ ‘ਚ ਖਾਤੇ ਖੋਲ੍ਹਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈਕਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਾ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਫੈਲਿਆ

ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਭਾਵੇਂ ਸਹਿਕਾਰੀ ਵਿੱਤ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਖੇਡ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਸਪਾਂਸਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਸੈਕਟਰ ‘ਚ ਵੀ ਹੱਥ ਅਜ਼ਮਾਇਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ ‘ਚ ਉਸ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਸੈਕਟਰ, ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ ਬਿਲਡਿੰਗ, ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ, ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ, ਸਿੱਖਿਆ, ਹੋਟਲ ਉਦਯੋਗ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਵਾਹਨ, ਡੀ2ਸੀ ਐਫਐਮਸੀਜੀ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸੇਬੀ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦ ਕਾਰਨ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ

ਸਹਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਜਦੋਂ ਸੇਬੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੀ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਫੜਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸੁਬਰਤ ਰਾਏ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੇਲ੍ਹ ਕੱਟਣੀ ਪਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ।