12 ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ ਗੱਦੀ, 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਬਣ ਗਏ ਮਹਾਰਾਜਾ.... ਜਾਣੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮਹਾਨ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਜ਼ਰੂਰ ਆਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਲੜੀ ਅਤੇ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਫਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਨਵੰਬਰ 1780 ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, ਪੰਜਾਬ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਚੇਚਕ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਅੱਖ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ 12 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸਾਰਾ ਬੋਝ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਸਲਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਮਿਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਕਰਚਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਸੀ।
20 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੋਰ ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। 7 ਜੁਲਾਈ, 1799 ਨੂੰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਸਲਾਮੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 12 ਅਪ੍ਰੈਲ 1801 ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਕਰੀਬ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1802 ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।
ਇੰਝ ਵਧਿਆ ਜਿੱਤਾਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ਲਾ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ 1818 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਅਤੇ 1819 ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਨੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਸਮੇਤ ਪਸ਼ਤੂਨ ਇਲਾਕੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਨੇ ਪਸ਼ਤੂਨਾਂ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਅਫਗਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚਕਾਰ 1813 ਤੋਂ 1837 ਤੱਕ ਕਈ ਜੰਗਾਂ ਹੋਈਆਂ। 1837 ਵਿਚ ਜਮਰੌਦ ਦੀ ਲੜਾਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਖਰੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਝੜਪ ਵਿਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਜੋ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੈਨਾਪਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ, ਕੁਝ ਰਣਨੀਤਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ, ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ “ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ” ਬਣਾਈ। ਉਸ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਪੰਜਾਬ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੂਬਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਾਕਤਵਰ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ। ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਸੀ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜੇ.ਟੀ. ਵ੍ਹੀਲਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਖੁਦ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।
ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸੀ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਜ਼ੀਆ ‘ਤੇ ਵੀ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਕਬੂਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਰੱਬ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਖ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਿੱਖ, ਇਸਾਈ, ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ।
ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 27 ਜੂਨ 1839 ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਆ ਗਈ। ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਲੜਾਈ-ਝਗੜੇ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ 1845 ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
