ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਉਹ ਮੱਤੇ ਦੀ ਸਰਾਏ, ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਿਆ ਸੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਅਵਤਾਰ, ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਮਨਾਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਵਤਾਰ ਧਾਰਿਆ ਸੀ? ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਅਤੇ ਚਾਲੀ ਮੁਕਤਿਆਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਸੰਜੋਏ ਬੈਠੇ ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ… ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਅੱਜ “ਸਰਾਏ ਨਾਗਾ” ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 16 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਕਾਫੀ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੁਝਾਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ।

ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਂਅ “ਮੱਤੇ ਦੀ ਸਰਾਏ” ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 31 ਮਾਰਚ 1504 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਇਥੇ ਭਾਈ ਫੇਰੂ ਮੱਲ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨਿਹਾਲ ਦਈ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਹਿਣਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਫੇਰੂ ਮੱਲ ਜੀ ਵਣਜ ਵਪਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।

ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਿੰਡ ‘ਤੇ ਚੌਧਰੀ ਤਖ਼ਤ ਮੱਲ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ 1519-20 ਵਿਚ ਮਗਲ ਫੌਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਬਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੰਜਾਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਮਲਿਆਂ ਕਾਰਨ ਕਈ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਵੱਲ ਜਾ ਕੇ ਵਸਣਾ ਪਿਆ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਉਲੇਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਰ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਤਖ਼ਤ ਮੱਲ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਤੇ ਦੀ ਸਰਾਂ ਤੋਂ ਹਰੀਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਾਥੀ ਭਾਈ ਜੋਧਾ ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲਗਭਗ 11 ਸਾਲ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤੀ ਸਰਾਏ ਨਾਗਾ ਵਿਖੇ ਬਤੀਤ ਕੀਤੇ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਰਾਏ ਨਾਗਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ ਦਰਬਾਰ ਸਜਦੇ ਹਨ।