ਤਾਪਮਾਨ ਜਾਂ ਬਿਨਾਂ ਰਜਿਸਟਰੇਸ਼ਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ… ਮੱਕਾ ਦੀ ਹੱਜ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ 550 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?

ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਧਾਰਮਿਕ ਯਾਤਰਾ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਾਊਦੀ ਦੀ ਹੱਜ ਯਾਤਰਾ ‘ਚ ਗਰਮੀ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਹੈ। ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਪਾਰਾ 52 ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਿਆਨਕ ਗਰਮੀ ਨੇ 550 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਾਊਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਦੇ 2700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਮਲੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੱਕਾ ਦੀ ਹੱਜ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਿਰਫ ਵਧਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਹੈ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ। ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਦੇ ਬਿਆਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸਥਿਤੀ ਕਿੰਨੀ ਮਾੜੀ?

ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਕਿਉਂ ਹੋਈਆਂ, ਇਹ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਜਾਣੋ। ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ, ਇੱਕ ਅਰਬ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ 323 ਮਿਸਰ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ।

ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਸਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜੋ ਮਾਮੂਲੀ ਭੀੜ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਕੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੱਕਾ ਦੇ ਅਲ-ਮੁਆਇਸਮ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਮੁਰਦਾਘਰ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਾਰਡਨ ਤੋਂ 60 ਹੱਜ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਹੈ, ਏਐਫਪੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ 577 ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ 550 ਮੌਤਾਂ ਕਿਉਂ ਹੋਈਆਂ?

ਪਹਿਲਾ ਕਾਰਨ: ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਤਾਪਮਾਨ ਹੈ। ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਅਸਰ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਹੱਜ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਹਰ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ 0.4 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ (0.72 ਡਿਗਰੀ ਫਾਰਨਹੀਟ) ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਊਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੌਸਮ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੱਕਾ ਦੀ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ 51.8 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ (125 ਫਾਰਨਹੀਟ) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੱਜ ਦੌਰਾਨ 240 ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਸਨ। ਇਸ ਸਾਲ, ਸਾਊਦੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਛੱਤਰੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ, ਹਾਈਡਰੇਟਿਡ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 1.8 ਮਿਲੀਅਨ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 1.6 ਮਿਲੀਅਨ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਸਨ।

ਇਸ ਸਾਲ ਮੱਕਾ ਦੀ ਹੱਜ ਯਾਤਰਾ ‘ਚ 18 ਲੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। Photo: AP/PTI

ਦੂਜਾ ਕਾਰਨ: ਮੌਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਜੋਖਮ ਗੈਰ-ਰਜਿਸਟਰਡ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਹੱਜ ਵੀਜ਼ਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਲੰਘਦੇ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਿੰਗ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਗਰਮੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਝੱਲਦੇ ਹਨ। ਮਿਸਰ ਦੇ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੈਰ-ਰਜਿਸਟਰਡ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦਰ ਵਧੀ ਹੈ।

ਸਾਊਦੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੱਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਖਾਂ ਗੈਰ-ਰਜਿਸਟਰਡ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਮੱਕਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।

ਤੀਜਾ ਕਾਰਨ: ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਨਿਯਮਿਤ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਰੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜ ਗਈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਠੱਪ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ ਜਾਂ ਏਅਰ ਕੰਡੀਸ਼ਨਿੰਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਸਾਊਦੀ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰੀ ਫਾਹਦ ਬਿਨ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵੱਡੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਿਗੜਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਹੱਜ ਲਈ ਸਿਹਤ ਕੈਂਪ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।