ਲਾਹੌਰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਮਜ਼ਾਰ ਤੇ ਕਿਉਂ ਗਏ ਸੀ ‘ਸ਼ੇਰ ਏ ਪੰਜਾਬ’ ?

ਹਰ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾ ਸਕਣਗੇ। ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ 509 ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀਜ਼ੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਬਰਸੀ 21 ਤੋਂ 24 ਜੂਨ ਤੱਕ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ (ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ੇਰ) ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 1776 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। 1790 ਵਿਚ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਿਸਲ ਦੇ ਆਗੂ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸਿੱਕੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮਿਲੀ ਸੀ ‘ਮਹਾਰਾਜਾ’ ਦੀ ਉਪਾਧੀ

1801 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਚੇਚਕ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹਨਾਂ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖੱਬੀ ਅੱਖ ਤੋਂ ਦਿਖਣਾ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਇੱਕ ਕਾਬਲ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਫੌਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ 1799 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 1809 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗੜਾ, 1813 ਵਿੱਚ ਅਟਕ ਅਤੇ 1818 ਵਿੱਚ ਮੁਲਤਾਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।

ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸਿੱਕੇ ਕੀਤੇ ਜਾਰੀ

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ‘ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ’ ਸਿੱਕੇ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1777 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਇਕ ਵਾਕ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਸੀ, “ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ, ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਿਣੀ ਹਾਂ।” ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵੀ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਸੰਧੀ

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਸੰਧੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1809 ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਮਿੰਟੋ-ਮੈਟਕਾਫ ਸਮਝੌਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਚਾਰਲਸ ਥੀਓਫਿਲਸ ਮੈਟਕਾਫ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਧੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ।

ਇੰਡੀਅਨ ਕਲਚਰ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਸ਼ਮੀਰ, ਗਿਲਗਿਤ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ), ਲੱਦਾਖ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਅਤੇ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਰਾਜਾ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਮੌਜੂਦ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਸਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਲੜਾਈਆਂ ਜਿੱਤਣ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਲੀਡਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ। ਚੰਗਾ ਸਾਸਕ ਬਣਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ।

ਬੀਬੀਸੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ‘1799 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਸਜਿਦ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ ਵੀ ਗਏ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਮਸਜਿਦਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਫਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ।

ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਯਾਦਗਾਰ

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 27 ਜੂਨ, 1839 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਲਾਹੌਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ‘ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਮਾਧੀ’ ਨਾਮਕ ਯਾਦਗਾਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਇਸੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮਕਬਰੇ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਖੜਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ 1848 ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ।