ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਹਿੱਸਾ ਚੀਨ ਵਿੱਚ, 53 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ ਪੂਰੀ ?
Kailash Mansarovar Yatra: ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ 'ਚ ਜੀ-20 ਸਮਿਟ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਉਡਾਣਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬੰਦ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਖ਼ਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਿੰਨੀ ਔਖੀ ਹੈ? ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਲੰਬੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕਿੰਨਾ ਹਿੱਸਾ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ? ਕਿਹੜੇ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੇ ਰੀਓ ਡੀ ਜਨੇਰੀਓ ਵਿੱਚ ਜੀ-20 ਸੰਮੇਲਨ ਦੌਰਾਨ ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਵਾਂਗ ਯੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਉਡਾਣਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਈ ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਖਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਿੰਨੀ ਔਖੀ ਹੈ? ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਲੰਬੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕਿੰਨਾ ਹਿੱਸਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ? ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ? ਕਿਹੜੇ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ
ਕੈਲਾਸ਼-ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਯਾਨੀ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਵਾਸ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ, ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀ ਲੋਕ ਵੀ ਇਸ ਪਹਾੜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ
ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਤਿੱਬਤ ‘ਤੇ ਚੀਨ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਉੱਥੇ ਜਾਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। 1951 ‘ਚ ਤਿੱਬਤ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸਾਲ 1954 ‘ਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਇਕ ਸਮਝੌਤਾ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1959 ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤੀ ਬਗਾਵਤ ਅਤੇ 1962 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਯੁੱਧ ਕਾਰਨ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। 1981 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯਾਤਰਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਪਰ ਕੋਵਿਡ -19 ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਤਿੱਬਤੀ ਗੁੱਡਵਿਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤਾਰਬੂਚੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਦਾ ਗੇਟਵੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੋਟੋ: Shailesh Raval/The The IT Group via Getty Images
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
2020 ਤੋਂ ਬੰਦ ਹੈ ਯਾਤਰਾ
ਗਲਵਾਨ ਹਿੰਸਾ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜ ਗਈ। ਕੋਰੋਨਾ ਅਤੇ ਗਲਵਾਨ ਹਿੰਸਾ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਸਤੇ ਸਾਲ 2020 ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਬੰਦ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਚੀਨ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕਈ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੀਨ ਨੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਫੀਸ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਹੁਤ ਸਖਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।
53 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ?
ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਜੂਨ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਰਸਤਾ ਸਿੱਕਮ ਦੇ ਨਾਥੁਲਾ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਸ਼ਿਗਾਤਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 53 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਦੀ ਦੂਰੀ ਲਗਭਗ 100 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਧਾਰਚੂਲਾ-ਲਿਪੁਲੇਖ ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਘਾਟੀਾਬਾਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ‘ਤੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੜਕ 6000 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 17060 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 24 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਾਥੁਲਾ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ 21 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਫਲਾਈਟ ਰਾਹੀਂ ਕਾਠਮੰਡੂ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਲੈਂਡ ਕਰੂਜ਼ਰ ਫਿਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਹਾਸਾ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਅਤੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪੂਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ 16 ਫੀਸਦੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 24 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਾਥੁਲਾ ਦੱਰੇ ਤੋਂ ਯਾਤਰਾ ਵਿਚ 21 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਫੋਟੋ: ਫੋਟੋ: kailash-yatra.org
90 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਰੋਵਰ
ਕੈਲਾਸ਼ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ 14950 ਫੁੱਟ ਹੈ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਝੀਲ ਹੈ। ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਤੋਂ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 90 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਝੀਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ ਸਫ਼ਰ
ਕੈਲਾਸ਼-ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਔਖੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਆਮ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਰਾਬ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ 19,500 ਫੁੱਟ ਤੱਕ ਕੱਚੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਪਾਸਪੋਰਟ ਅਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਬਰਫੀਲੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਬੱਸ ਜਾਂ ਕਾਰ ਰਾਹੀਂ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰੀ ਦਾਏਚਿੰਗ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਬੇਸ ਕੈਂਪ ਹੈ।
ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਪਮਾਨ ਮਾਈਨਸ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਾਈ ਬੀਪੀ, ਸ਼ੂਗਰ, ਦਮਾ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮੈਡੀਕਲ ਜਾਂਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਯਾਤਰੀ ਬਿਮਾਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਟਰੈਵਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ
ਕੈਲਾਸ਼-ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਫ਼ਤ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਯਾਤਰੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਗੁੰਮ ਜਾਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜੇਕਰ ਚੀਨ ਜਾਂ ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਪਾਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਹਿਮਤੀ ਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਚੀਨ ‘ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
