ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਦੰਦ ਖੱਟੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਹ ਗੁਰੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਮੂੰਹਤੋੜ ਜਵਾਬ?

ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ ਤਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਰਾਜ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਤਾਂ ਜ਼ੁਲਮ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਉਤਰਨਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਸੱਤ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੋਢੀ ਖੱਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਚੇਚਕ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵੀ।

ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਹਰ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਬਚਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਿਰਫ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਏ। ਆਪ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਹੋਈ ਸੀ।

ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼

ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ 25 ਮਈ 1606 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਚੁਣਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਫੌਜੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ 24 ਜੂਨ 1606 ਨੂੰ ਗੱਦੀ ਸੰਭਾਲੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਇੱਕ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅਰਥਾਤ ਯਾਨੀ ਪੀਰੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੌਕਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਅਰਥਾਤ ਮੀਰੀ ਦਾ।

ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਕਾਲ ਸੈਨਾ ਬਣਾਈ

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਸਤਰ ਪਹਿਨਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫੌਜ ਵੀ ਬਣਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚੋਣਵੇਂ ਯੋਧੇ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਸੈਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫੌਜ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ‘ਤੇ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੌ ਬੰਦੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਸੁਧਰ ਗਏ। ਉਹ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਮੁਗਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਲਾਗੜ੍ਹ ਦੇ ਤਾਰਾਚੰਦ ਨੂੰ ਛੂਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੇ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।

ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦਲ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਲੁੱਟ ਲਈ

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਰੋਹਿਲਾ ਵਿੱਚ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈਆਂ। ਫਿਰ ਗਵਰਨਰ ਅਬਦੁਲ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਨ 1627 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਗੱਦੀ ‘ਤੇ ਬੈਠਾ ਤਾਂ ਹਾਲਾਤ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਗਏ। ਕੱਟੜ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਾਉਲੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਨ 1628 ਵਿਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਦਲ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਲੁੱਟ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਟਕਰਾਅ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਸੰਨ 1634 ਈ: ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇੜੇ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਟੁਕੜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋਰ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਲੜੀਆਂ। ਫਿਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਮੁੜ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰੇਗੀ।

ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਸਜ਼ਾ

ਕੀਰਤਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਟਿਕਾਣਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਥੇ ਹੀ ਰਹੇ। ਉਥੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਸੂਬਾਈ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪੈਂਡੇ ਖਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜੀਆਂ ਪਰ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਅਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੂੰ ਧੂੜ ਚਟਾ ਦਿੱਤੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਪੋਤੇ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ ਸੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਰਾਇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਰੱਖਿਆ। 28 ਫਰਵਰੀ 1644 ਨੂੰ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਕੀਰਤਪੁਰ ਵਿਖੇ ਉਹ ਜੌਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾ ਗਏ। ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਵਿਦਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਥੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਨੂੰ ਹੁਣ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ

ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਸੰਨ 1628 ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਣਾ ਦੀ ਲੜਾਈ, 1630 ਵਿਚ ਰੋਹਿਲਾ ਦੀ ਲੜਾਈ, 1634 ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਲਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਮਾਹਮ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲ 1635 ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਅਤੇ ਫਗਵਾੜੇ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵੀ ਲੜੀਆਂ ਸਨ।