ਬੰਗਾਲ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਗੜ੍ਹ, ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਨਾਲ ਕੀ ਹੈ ਕੂਨੈਕਸ਼ਨ?

ਬੰਗਾਲ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਗੜ੍ਹ?

ਹਾਲਾਂਕਿ ਨਰਾਤਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਰਦੀ ਨਵਰਾਤਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਨਰਾਤਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਸਖ਼ਤ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਕੇ ਮਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬੇਟੀ ਦੇ ਆਉਣ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਪੰਡਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੁੰਦਰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸੌਂਅ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਲੋਕ, ਸ਼ਸ਼ਠੀ ਤੋਂ ਨਵਮੀ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਰਾਤ ਜਾਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਪੰਡਾਲ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਗਿਆ? ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੌਰਾਨ ਕਿੰਨੇ ਸੈਲਾਨੀ ਬੰਗਾਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?

ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤੈਰਦੀ ਹੈ ਇਹ ਕਹਾਣੀ

ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 23 ਜੂਨ, 1757 ਨੂੰ, ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਉੱਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋਣ ਲਈ ਨਵਾਬ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਣਵੰਡੇ ਬੰਗਾਲ) ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਤੋਂ 22 ਮੀਲ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਪਲਾਸੀ ਨਾਮਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਸਨ। ਨਵਾਬ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਨਵਾਬ ਆਪਣੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਮੀਰ ਜਾਫਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਕਾਰਨ ਉਹ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਨ ਨੇ ਨਵਾਬ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੇ ਕੁਝ ਉੱਘੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸੇ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਬੰਗਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।

ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਬੰਗਾਲ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹੈ। ਫੋਟੋ: Copyrights @ Arijit Mondal/Moment/Getty Images

ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਲਾਸੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੌਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਰੱਬ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚਰਚ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਰਾਜਾ ਨਵ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਦੇਵ ਅੱਗੇ ਆਏ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੱਸਦਿਆਂ, ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਕਲਕੱਤਾ (ਹੁਣ ਕੋਲਕਾਤਾ) ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਮਾਰੋਹ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਸ਼ੋਭਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਪੂਜਾ

ਉਦੋਂ ਸਾਰਾ ਕਲਕੱਤਾ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਲਈ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਸ਼ੋਭਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੂਰਤੀਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਸਨ। ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਤੋਂ ਡਾਂਸਰਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਨੇ ਖੁਦ ਹਾਥੀ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਸਮਾਰੋਹ ‘ਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਦਕਿ ਲੋਕ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਆਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਆਯੋਜਨ ਦੇਖ ਕੇ ਵੱਡੇ ਲੋਕ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ।

ਇਸ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੇ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰਥਾ ਲਾਗੂ ਹੋਈ, ਤਾਂ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਸ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਹ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਹਰ ਗਲੀ ਅਤੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਾਲ 2022 ‘ਚ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੌਰਾਨ 12 ਹਜ਼ਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਫੋਟੋ: Vivek Mukherjee Photography/Moment Open/Getty Images

ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਹਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ

ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 1757 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1790 ਵਿੱਚ, ਰਾਜਿਆਂ, ਜਾਗੀਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਦੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਗੁਪਤੀ ਪਾੜਾ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ। ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਚਰਚਾ ਹੈ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੂਜਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਰਘੁਨੰਦਨ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਹੋਰ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤਾਹਿਰਪੁਰ ਵਿਚ ਜਮੀਂਦਾਰ ਨਰਾਇਣ ਦੁਆਰਾ ਕੁਲੱਕ ਭੱਟ ਨਾਮ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪੂਜਾ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਵਧਦਾ-ਫੁੱਲਦਾ ਹੈ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਉਦਯੋਗ

ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਬੰਗਾਲ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹੈ। ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਤੋਂ ਸੈਲਾਨੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਲ 2023 ‘ਚ 17 ਹਜ਼ਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਸੀ। ਉੱਧਰ, ਬੰਗਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜ ਲੱਖ ਘਰੇਲੂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਲ 2022 ‘ਚ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੌਰਾਨ 12 ਹਜ਼ਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੈਲਾਨੀ ਕੋਲਕਾਤਾ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ।

ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਹਰ ਗਲੀ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫੋਟੋ: Kaushik Ghosh/Moment Open/Getty Images

ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਵਿੱਚ ਮੇਅਰ ਫਿਰਹਾਦ ਹਕੀਮ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਵਧ ਕੇ 80 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਵਿੱਚ ਦਿ ਵਾਇਰ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ 2019 ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਲਗਭਗ 32 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਦਾ 2.6 ਫੀਸਦੀ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਹੀ, ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮਮਤਾ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਕੜਾ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ।