33 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬਾਰ ਚੋਣ ਲੜੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਿਬ Vs ਕਾਰਸੇਵਕ ਦੀ ਲੜਾਈ ਹਾਰੇ
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ 33 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ। 1999 ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜੇ ਅਤੇ ਕਰੀਬ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਏ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਇਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸੀ।
ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੀਰਵਾਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਿਮਾਰ ਸਨ। ਵੀਰਵਾਰ ਦੇਰ ਰਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਏਮਜ਼ ਹਸਪਤਾਲ ‘ਚ ਭਰਤੀ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1991 ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਦਸ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਮਤ ਅਜ਼ਮਾਈ, ਪਰ ਉਹ ਜਿੱਤ ਦਾ ਸੁਆਦ ਨਹੀਂ ਚੱਖ ਸਕੇ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਸਮਰਥਨ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਬਣਨਾ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਪਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਬਣਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜਦੋਂ ਸਾਲ 1991 ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਦ ਦਾ ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਰਹੇ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਦਸ ਸਾਲ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਪਰਲੇ ਸਦਨ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ 33 ਸਾਲ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਮਤ ਅਜ਼ਮਾਈ
ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਚੋਣ ਲੜੀ ਸੀ, ਪਰ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਮਾਮਲਾ 1999 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਸੀ। 1996 ਤੋਂ ਸੱਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੀਨੀਅਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਾਂ ‘ਚ ਉਤਾਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੋਨੀਆ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ‘ਤੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਚੋਣ ਲੜਨ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੜ ਕਦੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਲੜੀ।
1999 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਲਈ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਲੜਨ ਲਈ ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੰਸਦੀ ਸੀਟ ਚੁਣੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਆਸੀ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਇਹ ਸੀਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਜਾਪਦੀ ਸੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸਮੀਕਰਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਟਿਕਟ ਦਿੱਤੀ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਤਨੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਚੋਣ ਲੜਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ, ਪਰ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਟਾਲ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦੇ ਉਲਟ ਜਾ ਕੇ ਚੋਣ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਰੇ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਆਗੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਚੰਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਚੋਣ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦਾ ਵੀ ਇਹ ਸਹੀ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਲੜਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ-ਮੁਸਲਿਮ ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਸਮੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸੀਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਚੋਣ ਜਿੱਤਣਗੇ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ 1999 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ ਸੀ। ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 14 ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੀਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਂਗਰਸ 10 ਸੀਟਾਂ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੀ ਹੈ।
ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਯਕੀਨੀ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਗੂ ਤੇ ਵਰਕਰ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣਗੇ। ਪਰ, ਉਹ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਚਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵਾਂਗ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਚਿਹਰੇ ਸਨ। ਜਨਸੰਘ ਦੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਕਾਂਗਰਸੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਬਨਾਮ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਵਿਚਾਲੇ ਚੋਣ ਹੋਈ। ਮਲਹੋਤਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਈ ਅਤੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਮੰਨ ਕੇ ਸਥਾਨਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਕਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜਨ ਆਧਾਰ ਵਾਲੇ ਆਗੂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਤੇ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਕਈ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਕੌਂਸਲਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਸੁਆਦ ਨਹੀਂ ਚੱਖ ਸਕੇ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ 1999 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਕਰੀਬ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ। ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਵਿਜੇ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨੂੰ 261230 ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 231231 ਵੋਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ। ਮਨਮੋਹਨ ਲਈ ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਚੋਣ ਹਾਰ ਝਟਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੋਣ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ‘ਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਨੇਤਾ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। 2004 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣ ਟਿਕਟ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੁੜ ਕਦੇ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਲੜੀ।
1999 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਫੰਡ ਵਿੱਚੋਂ 20 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਰਕਮ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਹਰਸ਼ਰਨ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਹਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸਥਾਨਕ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਰਸ਼ਰਨ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਯਕੀਨੀ ਹੈ ਪਰ ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਬਨਾਮ ਕਾਰਸੇਵਕ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
ਡਾਕਟਰ ਬਨਾਮ ਕਾਰ ਸੇਵਕ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਾਈ
ਜਦੋਂ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚੋਣ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਾਅਰਾ ਸੀ ‘ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਲਿਆਓ, ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਬਚਾਓ’। IIT ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਚੋਣ ਪਰਚੇ ਵੰਡੇ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਏਬੀਵੀਪੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਭਾਜਪਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਚੋਣ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਬਨਾਮ ਕਾਰਸੇਵਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮਲਹੋਤਰਾ ਸੰਘ ਰਾਹੀਂ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ। ਉਹ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਨੇਤਾ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਸਤੰਬਰ 1932 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਾਹ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੋਵੇਂ ਭਾਰਤ ਆ ਗਏ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ ਅਤੇ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ।
ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਅਤੇ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਮਲਹੋਤਰਾ ਨੇ ਸੰਘ ਛੱਡ ਕੇ ਜਨ ਸੰਘ ਰਾਹੀਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ 1967 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਂਸਲਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਦਾ ਉਹੀ ਰੁਤਬਾ ਸੀ ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਹੈ। ਅਗਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਲਹੋਤਰਾ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਸਾਹਨੀ ਅਤੇ ਮਦਨਲਾਲ ਖੁਰਾਣਾ ਦੀ ਤਿਕੜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜਨ ਸੰਘ, ਫਿਰ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੀ ਇਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਤਵ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਮਨਮੋਹਨ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਗਰ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਾਰ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸੀ?
ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ। ਜੋਸ਼ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਪੈਸਾ ਖਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਧੀ ਦਮਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਫਿਰ ਵੀ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨਹੀਂ ਮੰਨੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਸਾਹਬ ਅਸੀਂ ਚੋਣਾਂ ਹਾਰ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਵਰਕਰ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪੈਸੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਚੋਣ ਦਫ਼ਤਰ ਖੋਲ੍ਹਣੇ ਹਨ, ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਪੈਸੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।
ਹਰਸ਼ਰਨ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਤੋਂ ਜੋ ਵੀਹ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਹੋਰਨਾਂ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਿਧਾਇਕ-ਕੌਂਸਲਰ ਬਿਨਾਂ ਪੈਸੇ ਦੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਗੇ। ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਅਸਲੀਅਤ ਦੱਸੀ ਗਈ ਤਾਂ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਆਖਰਕਾਰ ਮੰਨ ਗਏ। ਉਸ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਫਾਈਨਾਂਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਫੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਕੀ 7 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਮੁੜ ਕਦੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਲੜੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਸਦ ‘ਚ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।
