ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਦੀ ਜੰਗ ‘ਚ ਕੁੱਦਿਆ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੀ ਭਾਰਤ ਕਦੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜੰਗ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ?

ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਦੀ ਜੰਗ 'ਚ ਕੁੱਦਿਆ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੀ ਭਾਰਤ ਕਦੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜੰਗ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ?

ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਰਮਿਆਨ ਵਧਦੇ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵੀ ਕੁੱਦ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਯੁੱਧ ਵਰਗੇ ਹਾਲਾਤ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੁਖ ‘ਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ-ਹਮਾਸ ਦੀ ਜੰਗ ‘ਚ ਨਿਰਪੱਖ ਰਿਹਾ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਦੀ ਜੰਗ ‘ਚ ਵੀ ਨਿਰਪੱਖ ਰਹੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਇਹ ਵੀ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ?

ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਦੋ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਲੌਜਿਸਟਿਕ ਸਹਾਇਤਾ, ਭੋਜਨ ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਕਿ 1941 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਫੀਲਡ-ਮਾਰਸ਼ਲ ਕਲਾਉਡ ਔਚਿਨਲੇਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਯੂਰਪ, ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। 1918 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਕੁੱਲ 74,187 ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 67,000 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੱਛਮੀ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਜਰਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦੀ ਸੀ।

ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਕੀ ਸੀ?

ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਤਰਫੋਂ, ਲਗਭਗ ਦੋ ਲੱਖ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਅਫਰੀਕਾ, ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੋਰਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਲੜੇ। 1 ਸਤੰਬਰ, 1939 ਨੂੰ ਜਰਮਨ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਅਡੌਲਫ ਹਿਟਲਰ ਨੇ ਪੋਲੈਂਡ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਟਲੀ, ਜਾਪਾਨ, ਹੰਗਰੀ, ਰੋਮਾਨੀਆ ਅਤੇ ਬੁਲਗਾਰੀਆ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅਮਰੀਕਾ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਚੀਨ, ਫਰਾਂਸ, ਕੈਨੇਡਾ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਬੈਲਜੀਅਮ, ਪੋਲੈਂਡ, ਯੂਗੋਸਲਾਵੀਆ, ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ, ਗ੍ਰੀਸ, ਨੀਦਰਲੈਂਡ, ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ, ਨਾਰਵੇ, ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਮੈਕਸੀਕੋ, ਚੈਕੋਸਲੋਵਾਕੀਆ ਅਤੇ ਮੰਗੋਲੀਆ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ।

ਛੇ ਸਾਲ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ 2 ਕਰੋੜ 40 ਲੱਖ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਚਾਰ ਕਰੋੜ 90 ਲੱਖ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। 6 ਅਤੇ 9 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ ਅਤੇ ਨਾਗਾਸਾਕੀ ‘ਤੇ ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਸੁੱਟੇ ਸਨ। 15 ਅਗਸਤ 1945 ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਹੀਰੋਹਿਤੋ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2 ਸਤੰਬਰ 1945 ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।

ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜੰਗਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਯੁੱਧ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 1947 ਤੋਂ 1991 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਇਹ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਯੁੱਧ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਬਲਾਕ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਬਲਾਕ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਪੱਖ ਨਹੀਂ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਗਠਜੋੜ ਅੰਦੋਲਨ (NAM) ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ।

ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਦੀ ਜੰਗ ਵੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੀਅਤਨਾਮ ਲਈ ਸਮਰਥਨ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਗੈਰ-ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। 1992 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵੀਅਤਨਾਮ ਨੇ ਤੇਲ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਸਮੇਤ ਵਿਆਪਕ ਆਰਥਿਕ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ।

ਖਾੜੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ। ਇਰਾਕ ਭਾਰਤ ਪੱਖੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਹਸਤਾਖਰਿਤ ਗੈਰ-ਗਠਬੰਧਨ ਰੁਖ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਫਲਸਤੀਨੀ ਮੁੱਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਗਸਤ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 1990 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੁਵੈਤ ਤੋਂ 1,75,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ।

ਜੇਕਰ ਤੀਜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ?

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਦੋ ਮੋਰਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਜੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਰੂਸ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨ, ਦੂਜਾ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵਿਚਾਲੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਣਾਅ ਵਧਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਜੰਗ ਦਾ ਰੂਪ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਜੇਕਰ ਤੀਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੋ ਕੋਨੇ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ। ਇੱਕ ਕੋਨਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਹੋਣਗੇ ਜੋ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਯੁੱਧ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਭਾਰਤ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਰੱਖਿਆ ਮਾਹਿਰ ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਫੈਡਰਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਾਈਸ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਰੂਡੋਲਫ ਜੀ ਐਡਮ ਨੇ ਵੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਚ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (GIS) ਇੱਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਭੂਗੋਲਿਕ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰੂਡੋਲਫ ਮੁਤਾਬਕ ਤਿੰਨੇ ਧਿਰਾਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਲੜਾਈ ਵਧ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ ਜਿਵੇਂ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ, ਬਰਤਾਨੀਆ, ਯੂਰਪ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਦਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਵਿਚ ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਕਾਫੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਤੀਜੇ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਉਹ ਨੇਤਾ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਕੈਂਪ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਾਫੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।