ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ?

Follow Us On

ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਕਬਰ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿਰਫ਼ ਅਕਬਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਖੁਸਰੋ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਖੁਸਰੋ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ, ਹਰ ਸਾਲ ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਤੀਜੇ ਮਹੀਨੇ ਯਾਨੀ ਜੇਠ ਦੇ 24ਵੇਂ ਦਿਨ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਣੋ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1563 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੱਦੀ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1581 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਬਣੇ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ (ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰਖਵਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਸੰਕਲਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਜਦੋਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦਾ ਸੀ

ਜਹਾਂਗੀਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਿਆ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਕਬਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸਲੀਮ ਯਾਨੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਤਖਤ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਕਬਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। 1600 ਅਤੇ 1605 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਕਬਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਈ ਵਾਰ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਸਨੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਨਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਬੁਲ ਫਜ਼ਲ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਸਲੀਮ ਯਾਨੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਰਾਬੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਖੁਸਰੋ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸਲੀਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਕਾਬਲ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਖੁਸਰੋ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਤਾਜ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸਲੀਮ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਖੁਸਰੋ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਉਸਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਕੇ ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1606 ਨੂੰ ਉਹ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਆਗਰਾ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖੁਸਰੋ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗਾ।

ਖੁਸਰੋ ਲਾਹੌਰ ਭੱਜਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ

ਜਦੋਂ ਖੁਸਰੋ ਬਗਾਵਤ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਿਆ। ਉੱਥੇ ਉਸਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਖੁਸਰੋ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਕਬਰ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਖੁਸਰੋ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜਦੋਂ ਖੁਸਰੋ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਤਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਨਾਲ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਸੈਨਿਕ ਸਨ। ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਖੁਸਰੋ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਹੋਈ। ਖੁਸਰੋ ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਆਗਰਾ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਖੁਸਰੋ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਖੁਸਰੋ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਬਹਾਨੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਦੋਵਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਗੁੱਸਾ ਆਉਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਲਈ, ਪਹਿਲਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕਾਲ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।

ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚੋਂ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਟੱਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।