Basant Panchami Special: ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਹੱਥ ‘ਚ ਵੀਣਾ ਤੇ ਹੰਸ ਦੀ ਸਵਾਰੀ, ਜਾਣੋ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ

Basant Panchami.

Follow Us On

Basant Panchami 2024: ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਲੋਕ ਪੂਰੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨਾਲ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ। ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨਰਮ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵੀਣਾ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਅਤੇ ਹੰਸ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੀ ਰਾਜ਼ ਹੈ? ਜਾਣਨ ਲਈ ਪੂਰਾ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹੋ

ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਜਾਂ ਮੂਰਤੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸ਼ੁੱਧ ਚੰਦ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਮਾਤਾ ਜੀ ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਂ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ‘ਚ ਅਸੀਂ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ‘ਚ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਜਦੋਂ ਮਾਤਾ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰਿਣੀ ਰੂਪ ‘ਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ‘ਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਤਾ ਸਰਸਵਤੀ ਇੱਕ ਚਿੱਟੇ ਕਮਲ ਅਤੇ ਹੰਸ ‘ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀਨਾ, ਕਿਤਾਬ ਅਤੇ ਅਕਸ਼ ਦੀ ਮਾਲਾ ਫੜੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਵੀਨਾ ਦਾ ਅਰਥ

ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਦੇਖ ਕੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੀਣਾ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਜਾਇਆ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗੀ। ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧਾਰਾ ਵਹਿਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਵੀਣਾ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗਿਆਨ ਹੀ ਜੀਵਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਕਲਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਥਿੜਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਵੀਣਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

ਅਕਸ਼ ਮਾਲਾ ਦਾ ਅਰਥ

ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਵੀਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਅਕਸ਼ ਮਾਲਾ ਹੈ। ਅਕਸ਼ ਮਾਲਾ ਅੱਖਰ ‘ਅ’ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਕਸ਼’ ਅੱਖਰ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗਿਆਨ ਦੀ ਅਮੁੱਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਅਕਸ਼ ਮਾਲਾ ਪਹਿਨਣਾ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਅਰਥ

ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਇੱਕੋ ਪ੍ਰਤੀਕ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਵੇਦ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਕੋਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਚਿੱਟੇ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਮਤਲਬ

ਚਿੱਟਾ ਰੰਗ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸ਼ੁੱਧੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਸਬੰਧ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਕਾਰਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਪੀਲਾ, ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਰੰਗ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵਿੱਚ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਫਲ ਅਤੇ ਮਠਿਆਈਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵਜੋਂ ਚੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਵਾਰੀ ਹੰਸ ਦਾ ਅਰਥ

ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਹੰਸ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵਾਰੀ ਲਈ ਹੰਸ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ? ਹੰਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਅਤੇ ਝੂਠ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਕਰਨ ਦਾ ਚੰਗਾ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿੱਟਾ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਹੰਸ ਦੇ ਗੁਣ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਮੋਤੀ ਚੁਗਣ ਵਾਲਾ ਪੰਛੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਹੰਸ ‘ਤੇ ਬੈਠਦੀ ਹੈ।