Explainer: ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ‘ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?

ਅਮਰੀਕਾ ‘ਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣਾਂ ਹੁਣ ਆਖਰੀ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਤੇ ਕਮਲਾ ਹੈਰਿਸ ਵਿਚਕਾਰ ਕੌਣ ਜਿੱਤੇਗਾ। ਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ, ਉਨ੍ਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਨੁਮਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਗਲਤ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਵਿਅਰਥ ਹੋਵੇਗਾ। ਹਾਂ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ।

ਵੈਸੇ ਭਾਰਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵੀ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਣ ਖਰਚੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਕੀ ਹੈ, ਇਸ ‘ਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਓ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਮਝੀਏ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣਾਂ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ‘ਤੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 16 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਖਰਚ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਚੋਣ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ 36 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲਾਗਤ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਮੀਡੀਆ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਹੋਈਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ‘ਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕੀਤੇ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਣ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀ ਚੋਣ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਚੋਣ ਖਰਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖਰਾ ਹੈ?

ਭਾਰਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਖਰਚੇ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਕੀ ਹੈ ?

ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਸੂਬੇ ਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ 75 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵੱਡੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦਾ ਦਾਇਰਾ 95 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸੀਮਾ 40 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਦਕਿ ਛੋਟੇ ਸੂਬਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸੀਮਾ 28 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ, ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸੀਮਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਯੂਕੇ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਖਰਚੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੀ ਹੈ ?

ਜੇਕਰ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਇੱਕ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 60 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੀਟ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਪੂਰੀ ਚੋਣ (ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਸੀਟਾਂ ‘ਤੇ) ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 35 ਮਿਲੀਅਨ ਪੌਂਡ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ‘ਚ ਇਹ ਲਗਭਗ 380 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਆਪਣੀ ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ‘ਚ ਇੱਕ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 53 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਖਰਚ ਵੀ ਉਦੋਂ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਜੇਕਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਸੰਸਦ ਭੰਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 5 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਚੋਣਾਂ ਜਲਦੀ ਐਲਾਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ 22 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।

ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਿੰਨੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?

ਅਮਰੀਕੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਅਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਅਦਾਰੇ ਮੋਟੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਾਨ ਦੀ ਇਹ ਰਕਮ ਤੈਅ ਹੈ, ਪਰ ਅਮਰੀਕੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਕਈ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ 2024 ਦੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣਾਂ ‘ਚ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟ ਅਤੇ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 5.5 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਖਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਸਦੀ ਚੋਣਾਂ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਚੋਣਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਰਕਮ 16 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉੱਪਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ 36 ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਥਾਗਤ ਦਾਨੀਆਂ ਕਾਰਨ ਅਮਰੀਕੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਇਸ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਨਪੁਟ: ਸ਼ੁਭਮ ਤਿਵਾਰੀ