Manmohan Singh: ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਮੱਛੀ…ਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਇਕਬਾਲ…ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀ-ਕੀ ਪਸੰਦ ਸੀ?
Manmohan Singh Favorite Food : ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੱਛੀ ਖਾਣਾ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੀਲਾ ਰੰਗ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਹੀ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਬਾਰੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਨਮੋਹਨ ਅਕਸਰ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਪਰਾਠਾ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਸ਼ੂਗਰ ਕਾਰਨ ਮਿਠਾਈ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਵੀ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਠਿਆਈ ਨਾ ਖਾਉਣ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀ-ਕੀ ਪਸੰਦ ਸੀ?
33 ਸਾਲ ਤੱਕ ਸਿਆਸੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬੰਗਾਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਚਾਟ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਉਹ ਹਰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਘੱਟ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਘੱਟ ਖਾਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਰੋਟੀਆਂ ਹੀ ਖਾਂਦੇ ਸਨ।
ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਐਂਟਰੀ ਐਕਸੀਡੈਂਟਲ ਸੀ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਮਚ ਗਈ ਸੀ। ਦੱਖਣ ਤੋਂ ਆਏ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤਾਂ ਬਣ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਸੀ। ਮਨਮੋਹਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਕਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ।
ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ‘ਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਨੇਤਾ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ‘ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ। 2004 ਅਤੇ 2009 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।
ਖਾਣੇ ‘ਚ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਕੜੀ-ਚੋਲ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ਮਨਮੋਹਨ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਘੱਟ ਖਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਨਮੋਹਨ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਰਹੇ ਸੰਜੇ ਬਾਰੂ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਦਿ ਐਕਸੀਡੈਂਟਲ ਪ੍ਰਾਈਮ ਮਿਨਿਸਟਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ- 2009 ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਕੁੱਝ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੀਐਮ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਉੱਤੇ ਡਿਨਰ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਜਦੋਂ ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਏ ਤਾਂ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਖੁਦ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਘੱਟ ਖਾਣਾ ਹੀ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੌਫੀ ਜਾਂ ਚਾਹ ਪੀਣਾ ਪਸੰਦ ਸੀ।
ਮਨਮੋਹਨ ਨੂੰ ਕੜੀ-ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਖਾਣਾ ਵੀ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਮਨਮੋਹਨ ਦੀ ਬੇਟੀ ਦਮਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਦਮਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਟਾਈਲ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਚਾਵਲ, ਕੜੀ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਖਾਣਾ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ।
ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਡਿਨਰ ਕਰਨ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਿੰਘ ਬੰਗਾਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਚਾਟ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ ਸਨ।
ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਵਿਕਟਰ ਹਿਊਗੋ ਪਸੰਦੀਦਾ ਲੇਖਕ ਸਨ
ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਲੇਖਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਵਿਕਟਰ ਹਿਊਗੋ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਅਕਸਰ ਹਿਊਗੋ ਦੇ ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। 1991 ਵਿੱਚ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਹਿਊਗੋ ਦੇ ਇੱਕ ਕ੍ਵੋਟ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ- ਧਰਤੀ ਦੀ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਉਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਇਹ ਗੱਲ ਕਈ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। 2006 ਵਿੱਚ ਪੱਤਰਕਾਰ ਚਾਰਲੀ ਰੋਜ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹਿਊਗੋ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਭਾਰਤ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹੁਣ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਭਰਨ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੈ।
ਵਿੱਤ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਸੀ ਮਨਪਸੰਦ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਨੀਤੀ ਦੀ ਅੱਜ ਵੀ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਇਸੈਂਸ ਰਾਜ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧੇ, ਪਰ ਮਨਮੋਹਨ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਨਾਲੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਸੀ।
ਰੈਡੀਫ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ‘ਚ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਵਿਭਾਗ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿਆਂਗਾ। ਮੈਂ ਨਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। 1996 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਇਸ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ 2010 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਦੱਸਿਆ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਕਦੀਰ ਬਦਲਣਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਮਾਰੂਤੀ ਸੁਜ਼ੂਕੀ ਦੀ 1996 ਮਾਡਲ ਦੀ ਕਾਰ ਆਖਰੀ ਦਮ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖੀ। ਇਸ ਕਾਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਕਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸ਼ਾਇਰ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਸੰਦ
ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਸ਼ਾਇਰ ਸਨ। ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ੇਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਰਾਜ ਸਭਾ ‘ਚ ਇਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ‘ਚ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਸ਼ੇਰ ਰਾਹੀਂ ਕਿਹਾ ਸੀ- ਕੁਝ ਬਾਤ ਹੈ ਕਿ ਹਸਤੀ ਮਿਟਤੀ ਨਹੀਂ ਹਮਾਰੀ, ਸਦੀਓਂ ਰਹਾ ਹੈ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੌਰ-ਏ-ਜਮਾਂ ਹਮਾਰਾ।
ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੀ ਨੇਤਾ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨੇ ਸ਼ਾਇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਮਨਮੋਹਨ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਾਰਵਾਂ ਕਿਉਂ ਲੁੱਟਿਆ? ਤਾਂ ਸਰਦਾਰ ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ੇਰ ਪੜ੍ਹੇ।
ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਇਕਬਾਲ ਦੇ ਸ਼ੇਰ ਰਾਹੀਂ ਕਿਹਾ – ਮਾਨਾ ਕਿ ਤੇਰੀ ਦੀਦ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਮੈਂ, ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਸ਼ੌਕ ਤਾਂ ਦੇਖ, ਮੇਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਤਾਂ ਦੇਖ।
ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਮਨਮੋਹਨ
ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਨੀਲੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ਕੈਂਬਰਿਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨੀਲਾ ਰੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਰਾ ਪਸੰਦੀਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਪਹਿਨਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਮੈਨੂੰ ਨੀਲੀ ਪੱਗ ਵਾਲਾ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹਣ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਕੈਂਬਰਿਜ ਦੀ ਯਾਦ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਦਾ ਵੀ ਥੀਮ ਕਲਰ ਨੀਲਾ ਹੈ।