ਸੱਸ ਅਤੇ ਜਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਕਾਰਨ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਇਹ ਨਾਂਅ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਿਆ? ਜਾਣੋ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਹੈ ਸਬੰਧ

ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਸੱਸ ਅਤੇ ਜਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਬਹੁਤ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਸੱਸ ਸਪਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜਵਾਈ ਰਾਹੁਲ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਸ ਨਾਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਈ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਹ ਰਾਹੁਲ ਕੋਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਇਸ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਕਾਰਨ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਵੀ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਇਹ ਨਾਂਅ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਕਾ ਤੱਕ ਕਿਸਨੇ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

ਦਰਅਸਲ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਲਿਖਤੀ ਇਤਿਹਾਸ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਬੂਤਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਮਹਾਂਵੀਰ ਸਵਾਮੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੈਨ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮੂਰਤੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਹੋਣਗੇ। ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਵੀ ਸਬੂਤ ਹਨ।

ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜ

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹੇਠ ਸੀ। 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਉਪਲਬਧ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਕੋਲ ਜਾਂ ਕੋਇਲ ਵਜੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੋਲ ਨਾਂਅ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ। ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ, ਕੋਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਨਾਂਅ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਂਅ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੋਲ ਨਾਂਅ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਜਾਂ ਪਹਾੜ, ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰਾਕਸ਼ਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਐਡਵਿਨ ਟੀ. ਐਟਕਿੰਸਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੋਲ ਨਾਂਅ ਬਲਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਕੋਲ ਨਾਂਅ ਦੇ ਰਾਖਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ।

ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਮੁਸਲਿਮ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ

1194 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕੋਲ ਤੱਕ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਹਿਸਾਮੁਦੀਨ ਉਲਬਕ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਪਹਿਲਾ ਮੁਸਲਿਮ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ। ਫਿਰ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ, ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ 1252 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਬਲਬਨ, ਜੋ ਇੱਥੇ ਗਵਰਨਰ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮੀਨਾਰ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਅਜੇ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਬਲਬਨ ਕੋਲ ਪੱਥਰ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ‘ਤੇ ਉੱਕਰੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਮੂਰਤੀਆਂ, ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਸਨ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੈਨ ਧਾਰਮਿਕ ਢਾਂਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਟਾਵਰ ਨੂੰ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਇਬਨਬਤੂਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਇਕਤਾ ਕੋਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕਤਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਇਕਾਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਇਸੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇਬਨਬਤੂਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਬਨ ਬਤੂਤਾ ਨੇ ਕੋਲ ਨੂੰ ਅੰਬ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੱਸਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਬਜ਼ਾਬਾਦ ਜਾਂ ਹਰਾ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਇਬਨਬਤੂਤਾ ਕੋਲ ਜਲਾਲੀ ਨਾਮਕ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਵਜੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਦੌਰਾਨ ਡਾਕੂਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਇਬਨਬਤੂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਸਾਥੀ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਅੱਜ ਜਲਾਲੀ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।

ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਈ ਆਏ ਸਨ

ਅਕਬਰ ਕਾਲ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਕੋਲ ਸੂਬਾ ਆਗਰਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਸੀ। ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਈ ਕੋਲ ਗਏ ਸਨ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਤੁਜ਼ੁਕ-ਏ-ਜਹਾਂਗੀਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਲ ਜੰਗਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉਹ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ।

ਜਾਟਾਂ ਨੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਨਾਂਅ ਦਿੱਤਾ

18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਕੋਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਾਰੂਖਸੀਅਰ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸਬਿਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਕੋਲ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਗਵਰਨਰ ਸਬਿਤ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਂਅ ‘ਤੇ ਸਬਿਤਗੜ੍ਹ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਸੂਰਜਮਲ ਜਾਟ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਜਾਟਾਂ ਨੇ 1753 ਵਿੱਚ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਫਿਰ ਇਸਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲ ਕੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਨਾਂਅ ਆਪਣੇ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ‘ਤੇ ਅਲੀ ਗੜ੍ਹ ਰੱਖਿਆ

ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਥੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਰਾਜ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਬਦਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਨਜਫ ਅਲੀ ਖਾਨ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਂਅ ਉਸਦੇ ਨਾਂਅ ਤੇ ਬਦਲ ਕੇ ਅਲੀ ਗੜ੍ਹ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਵੀ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਪੱਥਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

1803 ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਂਅ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸੌਖਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਾਂਅ ਸਿਰਫ਼ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਮੁਸਲਿਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਿਕਸਤ ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ, ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਾਂਅ ਵੀ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੋਲ ਨਾਂਅ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੱਸੇ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਕੋਲ ਅਜੇ ਵੀ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਹੈ।