ਕੌਣ ਸਨ ਪਰਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਆਏ ਸੰਤ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ, ਅਜਮੇਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਬਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ? ਜਿਸ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਿਹਾ ਵਿਵਾਦ

ਅਜਮੇਰ 'ਚ ਕਿਉਂ ਬਣੀ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ

ਯੂਪੀ ਦੇ ਸੰਭਲ ‘ਚ ਸਰਵੇ ਕਾਰਨ ਸੁਰਖੀਆਂ ‘ਚ ਰਹੀ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਅਜਮੇਰ ‘ਚ ਸਥਿਤ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਵੀ ਸੁਰਖੀਆਂ ‘ਚ ਹੈ। ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਇਸ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਹੇਠਲੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ ਸਥਿਤ ਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਐਲਾਨਣ ਵਾਲੀ ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਣਵਾਈ ਲਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।

ਹਿੰਦੂ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗੁਪਤਾ ਵੱਲੋਂ ਦਾਇਰ ਪਟੀਸ਼ਨ ‘ਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਗਾਹ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਸੀ। ਇਸ ਬਹਾਨੇ ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਕੌਣ ਸਨ, ਜੋ ਪਰਸ਼ੀਆ (ਈਰਾਨ) ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਆਏ ਸਨ।

ਸੁਲਤਾਨ-ਏ-ਹਿੰਦ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਂ

ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁੰਨੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਮੂਲ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਨਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਸੁਲਤਾਨ-ਏ-ਹਿੰਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਅਜਮੇਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਖਾਨਕਾਹ ਨੂੰ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਮੂਨਾ ਹੈ।

ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ?

ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਈਰਾਨ (ਪਰਸ਼ੀਆ) ਦੇ ਸਿਸਤਾਨ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ 1143 ਈ.ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਈਰਾਨ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਚੰਗਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ।

ਸੂਫੀ ਸੰਤ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ।

ਹਜ ਲਈ ਨਿਕਲੇ ਸਨ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਕਿਵੇਂ ਆਏ?

ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮੋਹ ਤਿਆਗ ਕੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਤ ਹਜ਼ਰਤ ਖਵਾਜਾ ਉਸਮਾਨ ਹਾਰੂਨੀ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਹਜ਼ਰਤ ਖਵਾਜਾ ਉਸਮਾਨ ਹਾਰੂਨੀ ਨੇ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁਰੀਦ ਮੰਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ 52 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ ਉਸਮਾਨ ਤੋਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਹੱਜ ‘ਤੇ ਮੱਕਾ ਅਤੇ ਮਦੀਨਾ ਗਏ। ਉਥੋਂ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਆ ਗਏ।

ਅਜਮੇਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਆਪਣਾ ਠਿਕਾਣਾ

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਅਜਮੇਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸੰਨ 1192 ਈਸਵੀ ਦਾ ਉਹੀ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੁਈਜ਼ੂਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਸਾਮ (ਮੁਹੰਮਦ ਗੋਰੀ) ਨੇ ਤਰਾਇਨ ਦੀ ਦੂਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗਿਆਨਵਾਨ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਭਰਪੂਰ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਾਜਿਆਂ, ਅਹਿਲਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਬਣਵਾਈ ਸੀ ਦਰਗਾਹ

ਇਹ ਸਾਲ1236 ਈਸਵੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਮੇਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਉੱਥੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਇੱਕ ਮਕਬਰਾ ਬਣਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਹੀ ਕਬਰ ਅਰਥਾਤ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਗਾਹ ਖਵਾਜਾ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਬੜੌਦਾ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਦਰਗਾਹ ਸ਼ਰੀਫ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਆਵਰਣ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਅਤੇ ਜਹਾਂਆਰਾ ਨੇ ਇਸਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾਈ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਤੁਗਲਕ, ਹੁਮਾਯੂੰ, ਸ਼ੇਰਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ, ਅਕਬਰ, ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਅਤੇ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਵਰਗੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਰਗਾਹ ਦੀ ਜਿਆਰਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਮੇਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂਦੀ ਦਰਗਾਹ ਬਣ ਗਈ।

ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਬਰਸੀ ‘ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਦਰਗਾਹ ‘ਤੇ ਉਰਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਰਸੀ ਤੇ ਸੋਗ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜਸ਼ਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖਵਾਜ਼ਾ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਮੁਰਸ਼ਿਦ (ਚੇਲਾ) ਆਪਣੇ ਉੱਤਮ ਅਰਥਾਤ ਰੱਬ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ

ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਿਸ਼ਤੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ। ਇਹ ਲੜੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਏਕਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ (ਵਹਦਤ ਅਲ-ਵਜੂਦ) ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲੜੀ ਦੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪਸੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚ ਭਟਕਾਅ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੁਦ ਖਵਾਜਾ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤੋਹਫਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।