ਰਾਵਣ ਤਾਂ ਰਾਵਣ ਹੈ..ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਚ ਤਿਆਰ, ਲੰਡਨ ਚ ਡਿਮਾਂਡ…ਮਿਲ ਗਏ 12 ਆਰਡਰ

ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਾਰੀਗਰ

Amritsar: ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਲਈ ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਪੁਤਲੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਵੀ ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਦੀ ਡਿਮਾਂਡ ਆਈ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਡਰ ਉਹ ਕੋਰੀਅਰ ਰਾਹੀਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜਣਗੇ।

ਵਿਨੋਦ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਿਛਲੀਆਂ 5 ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ 12 ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲਿਆਂ ਦੇ ਆਰਡਰ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੂਰੇ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਭੇਜਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਵਣ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਹੀ ਲੰਡਨ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 12 ਰਾਵਣ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦਾ ਆਰਡਰ ਮਿਲਿਆ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਹ ਗਿਣਤੀ 15 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਲਾ

ਵਿਨੋਦ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਹ ਕਲਾ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ। ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਅੰਗ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਿਹਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰਾਵਣ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਰੀਅਰ ਰਾਹੀਂ ਭੇਜਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਵਾਰ, ਸਾਰੇ ਚਿਹਰੇ ਭੇਜਣ ਦੀ ਲਾਗਤ ਲਗਭਗ 80,000 ਰੁਪਏ ਸੀ। ਚਿਹਰੇ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 2 ਤੋਂ 2.5 ਫੁੱਟ ਲੰਬੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ 100 ਫੁੱਟ ਦਾ ਰਾਵਣ

ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ 100 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਰਾਵਣ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਵਿਨੋਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪੁਤਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੌਰਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਕਲਾ ਹੁਣ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ।

ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਵਣ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵਿਨੋਦ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਹਰੀ ਰਾਵਣ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿਨੋਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਬਣ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡੇਗਾ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਵੀ ਇਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਰਾਵਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਤੇ ਅਸਰ

ਵਿਨੋਦ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਨਾਲਾ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਆਰਡਰ ਮਿਲਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ, ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਵਾਰ, ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰਾਵਣ ਦੇ ਪੁਤਲੇ ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੈਸੇ ਹੜ੍ਹ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਦਾਨ ਕਰਨਗੇ।