ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ EVM ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ?
EVM Row: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ (ਈਵੀਐਮ) ਉੱਤੇ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਮਰੀਕੀ ਅਰਬਪਤੀ ਅਤੇ ਟੇਸਲਾ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਐਲੋਨ ਮਸਕ ਦੇ ਈਵੀਐਮ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਰਚਾ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਆਓ ਸਮਝੀਏ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਈਵੀਐਮ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ
ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 2024 ਦੇ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਦੋ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ (EVM) ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਉੱਠ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੁੰਬਈ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਈਵੀਐਮ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ, ਓਟੀਪੀ ਅਤੇ ਮੋਬਾਈਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਅਮਰੀਕੀ ਅਰਬਪਤੀ ਅਤੇ ਟੇਸਲਾ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਐਲੋਨ ਮਸਕ ਨੇ ਵੀ ਈਵੀਐਮ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪੋਸਟ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਓ ਸਮਝੀਏ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਈਵੀਐਮ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਨਤਾ ਕੋਲ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਦੋ ਵਿਕਲਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਜਾਂ ਤਾਂ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਜਾਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨ। ਭਾਰਤ ਵਾਂਗ ਸਾਰੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਈਵੀਐਮ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਅਜੇ ਵੀ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਰਾਹੀਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ
ਯੂਐਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰਾਜ ਆਪਣੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਹੈ, ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਡਾਇਰੈਕਟ-ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ (DRE) ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਕਾਢ 1974 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕਰਣ ਉਪਲਬਧ ਹਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਵੋਟਰ ਮਸ਼ੀਨ ‘ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨ ਲਈ ਟੱਚ ਸਕਰੀਨ, ਪਹੀਏ ਜਾਂ ਹੋਰ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੋਟ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਮੈਮੋਰੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਾਂਗ, ਕੁਝ DRE ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵੋਟਰ-ਵੈਰੀਫਾਈਡ ਪੇਪਰ ਆਡਿਟ ਟ੍ਰੇਲ (VVPAT) ਨਾਲ ਲੈਸ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਪਾਈ ਗਈ ਵੋਟ ਦਾ ਕਾਗਜ਼ੀ ਰਿਕਾਰਡ ਪਰਚੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਪਟੀਕਲ ਸਕੈਨ ਸਿਸਟਮ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਕੂਲੀ ਟੈਸਟ ਦੀ OMR ਸ਼ੀਟ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ, ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ੀਟ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੋਟਰ ਕਾਲੇ ਪੈੱਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਚੱਕਰ ਭਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਬੂਥ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੋਟਰ ਆਪਣੇ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਬੈਲਟ ਬਾਕਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸਕੈਨਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੋਟ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਾਂਗ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੇ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਇਕ-ਇਕ ਕਰਕੇ ਗਿਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਅਮਰੀਕੀ ਲੋਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਬਚਦੇ ਹਨ?
ਡਾਇਰੈਕਟ-ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ (ਡੀਆਰਈ) ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਇੰਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਹੈਕ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਵੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟ ਦਾ ਬੈਕਅੱਪ ਲੈਣ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਭੌਤਿਕ ਰਿਕਾਰਡ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹੈਕ ਜਾਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਈਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਬੈਕਅੱਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਮਰੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਲੋਕ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਾਗਜ਼ ਨਾਲ ਵੋਟ ਪਾਉਣਾ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਈਵੀਐਮਜ਼ ਨੂੰ ਹੈਕ ਕਰਨਾ ਕਿਉਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ?
ਈਵੀਐਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1982 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਕੇਰਲ ਦੀ ਪਰੂਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸੀਟ ਦੇ 50 ਪੋਲਿੰਗ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੋਟਿੰਗ ਲਈ ਹੋਈ। 2004 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹਨ – ਕੰਟਰੋਲ ਯੂਨਿਟ ਅਤੇ ਬੈਲਟ ਯੂਨਿਟ। ਦੋਵੇਂ ਯੂਨਿਟ 5 ਮੀਟਰ ਕੇਬਲ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਵੋਟਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬੈਲਟ ਯੂਨਿਟ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਵੋਟਿੰਗ ਅਫਸਰ ਕੰਟਰੋਲ ਯੂਨਿਟ ਤੋਂ ਬੈਲਟ ਬਟਨ ਨਹੀਂ ਦਬਾ ਦਿੰਦਾ। ਇੱਕ ਵੋਟਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਈਵੀਐਮ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਹੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਬੈਟਰੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਕੱਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਾਲ ਕਨੈਕਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੈਕ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।