ਇੱਕ ਸਟੈਨੋਗ੍ਰਾਫਰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਸਾਬਕਾ PM ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਕੀਤਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
31 Oct 2023 12:16 PM
Indira Gandhi's Death Anniversary: ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਆਰ.ਕੇ ਧਵਨ ਵੀ ਉਸੇ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਧਵਨ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਧਵਨ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
(Photo Credit: tv9hindi.com)
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਵਿੱਚ ਸਟੈਨੋਗ੍ਰਾਫਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸਾਲ 1962 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿਸ਼ਵ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਭਾਰਤੀ ਬੂਥ ਦੀ ਮੁਖੀ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਇੱਕ ਆਮ ਸਟੈਨੋਗ੍ਰਾਫਰ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੀਨੀਅਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਵਾਮੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 22 ਸਾਲ ਇਕੱਠੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਛੁੱਟੀ ਨਹੀਂ ਲਈ। ਇੰਦਰਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ। ਅਜਿਹੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਸੋਨੀਆ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਹਰ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ।
ਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਾਕਤਵਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਬਾਰੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਚਰਚਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। 31 ਅਕਤੂਬਰ ਯਾਨੀ ਅੱਜ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਬਰਸੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਗਲਿਆਰੇ ਦੀਆਂ, ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਵਨ, ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਨ, ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਹੇ। ਉਹ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।
ਧਵਨ ਆਪਣੇ ਵਧਦੇ ਕੱਦ ਤੋਂ ਨਾਖੁਸ਼ ਸੀ
ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਨੇਤਾ ਜਾਂ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਜੋ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਵਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵੇਰੇ ਬੰਗਲੇ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸੌਣ ਤੱਕ ਧਵਨ ਉਸ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਧਵਨ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਅਸਵੀਕਾਰਨਯੋਗ ਲੱਗੀ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਧਵਨ ਦਾ ਕੱਦ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਧਵਨ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸੀ।
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਉਸੇ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਆਰ ਕੇ ਧਵਨ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੀ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਸਨ। ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਪੀ.ਐਮ. ਉਹ ਧਵਨ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਾਫੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ। ਉਹ ਧਵਨ ਤੋਂ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਤੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਧਵਨ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਕਿਹਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।