ਕੀ ਇਹ ਇਤਫ਼ਾਕ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਰਾਰਤ? ਕੀ ਦਿਖਾਉਣਾ ਅਤੇ ਲੁਕਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ Bollywood
ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਵਧੀ ਹੈ। ਓ ਮਾਈ ਗੌਡ (2012) ਅਤੇ ਪੀਕੇ (2014) ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾ ਕੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
Photo Credit: TV9TELGU.COM
ਬਾਲੀਵੁੱਡ, ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਫੋਬੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਤਸਵੀਰ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਚਿਤਰਣ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਕਿਰਦਾਰਾਂ, ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂਹ-ਪੱਖੀ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣਾ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲੱਗਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਵਧੀ ਹੈ। ਓ ਮਾਈ ਗੌਡ (2012) ਅਤੇ ਪੀਕੇ (2014) ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾ ਕੇ ਅਤੇ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਵਿਹਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਚੋਣਵੀਂ ਆਲੋਚਨਾ ਕਾਰਨ ਪੱਖਪਾਤ ਅਤੇ ਦੋਹਰੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼ ‘IC 814: ਦ ਕੰਧਾਰ ਹਾਈਜੈਕ’, ਜੋ ਕਿ 1999 ਦੀ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਹਾਈਜੈਕਿੰਗ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ ਰੂਪ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਆਲੋਚਨਾ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਚਿਤਰਣ ਪਿੱਛੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।
‘IC 814: ਕੰਧਾਰ ਹਾਈਜੈਕ’ ਵਿਵਾਦ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ IC 814 ਦੇ ਅਸਲ ਹਾਈਜੈਕਰ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਣਾ ਚੁਣਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਮਰੋੜ ਕੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਆਲੋਚਕ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਚਿੱਤਰਣ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਗਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਦਨਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੇ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜਨਤਕ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ Netflix ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਕਾਫੀ ਹੈ?
ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਫੋਬੀਆ
ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਖਲਨਾਇਕ ਜਾਂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਗਲਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਵਾਲੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਸੰਮਿਲਿਤ ਮੁੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਦਮਾਵਤ (2018) ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਪੂਤ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਲਈ ਵੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਫਿਲਮ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਮਾਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਿਰੋਧੀ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼, ਸੈਕਰਡ ਗੇਮਜ਼ (2018), ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਅਤੇ ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਹਨ ਜੋ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਅਤੇ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣਵੇਂ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ, ਦੂਜੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਹਿੰਦੂਫੋਬੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਰਚਨਾਤਮਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ
ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਪਾਤਰਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਚੋਣਵਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘IC 814: ਦ ਕੰਧਾਰ ਹਾਈਜੈਕ’ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ। ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਜਨਤਕ ਧਾਰਨਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਪੱਖਪਾਤ ਅਤੇ ਪੱਖਪਾਤ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਫੋਬੀਆ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਹਿਸ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਉਣ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਲਈ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਆਮਿਰ ਖਾਨ ਨੇ ਓਲੰਪੀਅਨ ਵਿਨੇਸ਼ ਫੋਗਾਟ ਨਾਲ Video Call ਤੇ ਕੀਤੀ ਗੱਲ, ਦੰਗਲ 2 ਦੀ ਚਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ