ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਨਾਂ ਤਿਹਾੜ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕੰਟਰੋਲ

ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਬੰਬ ਨਾਲ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਈਮੇਲ ਆਈ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੰਬ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਟ ਜਾਣਗੇ। ਧਮਕੀ ਭਰੀ ਈਮੇਲ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਪਰ ਕੁਝ ਵੀ ਸ਼ੱਕੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਵੀ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਨ।

400 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜੇਲ੍ਹ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 9 ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1958 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸਿਰਫ 1,273 ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਸੀ।

ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਨਾਮ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ?

ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜੇਲ੍ਹ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। 1958 ਵਿੱਚ, ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਗੇਟ ਤੋਂ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਤਿਹਾੜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਿਹਾੜ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਤਿਹਾੜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਬਣੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਨਵੀਂ ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਨਾਂ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ।

1990 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਨੰਬਰ 4 ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, 9 ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਨੰਬਰ 8 ਅਤੇ 9 ਨੂੰ 2005 ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ 600-600 ਕੈਦੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ ਕਮਾਨ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੱਥ ਸੀ

ਜਦੋਂ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਕੇਂਦਰ ਜਾਂ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਮੁਤਾਬਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੰਟਰੋਲ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਦਿੱਲੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਕੋਲ ਆ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਦੋਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਜੇਲ੍ਹ ਮੈਨੂਅਲ ਉਥੇ ਲਾਗੂ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਮੈਨੂਅਲ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1988 ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਮੈਨੂਅਲ (2018) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਜਨਵਰੀ 2019 ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਤਿਹਾੜ ਓਲੰਪਿਕ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਹੁੰਦਾ

ਖੇਡ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹਨ। ਜੇਲ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਲ ‘ਚ ਕ੍ਰਿਕਟ, ਬੈਡਮਿੰਟਨ, ਵਾਲੀਬਾਲ, ਟੇਬਲ ਟੈਨਿਸ, ਸ਼ਤਰੰਜ, ਖੋ-ਖੋ, ਕਬੱਡੀ, ਰੱਸਾਕਸ਼ੀ ਆਦਿ ਖੇਡਾਂ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਇੰਟਰ-ਵਾਰਡ ਅਤੇ ਇੰਟਰ-ਜੇਲ੍ਹ ਖੇਡ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੀ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿਹਾੜ ਓਲੰਪਿਕ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਉੱਘੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਤਿਹਾੜ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨ ਯੂਨਿਟ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਦਾਕਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਨੰਦਿਤਾ ਦਾਸ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਯੂਨਿਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਮਦਦ ਮਿਲੀ ਹੈ।