ਜਾਣੋਂ ਕੀ ਹਨ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਫਰਜ਼, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਕਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਇੱਕ ਢੰਗ ਹਨ। ਪੰਥ (ਖਾਲਸਾ ਕੌਮ) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਵੇਗਾ।
ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਫਰਜ (pic credit: pexels)
ਸਾਹਿਬ ਏ ਕਮਾਲ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੱਲੋਂ ਸਾਲ 1699 ਵਿੱਚ ਸਾਜਿਆ ਗਿਆ ਖਾਲਸਾ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ਾਨ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਆਰਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਹਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਸਾਹਿਬ ਏ ਕਮਾਲ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ
ਉਹ ਜੋ ਦਿਨ ਰਾਤ ਉਸ (ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ) ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ,
ਜਿਸ ਦਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਰੋਸਾ ਹੈ,
ਜਿਸ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਮੁੱਕ ਹੈ,
ਜੋ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਕਬਰਾਂ ਅਤੇ ਮੱਠਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ,
ਜੋ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਹੀ ਪਛਾਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ
ਉਹ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਸੱਚੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਜਿਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਚਮਕਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਫਰਜ਼ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੇ:
- ਖਾਲਸਾ ਇਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਨਿਤਨੇਮ (ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ) ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਨਾਮ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ ਹੈ।
- ਪੰਜ ਕੱਕਾਰਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣਾ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।
- ਸਿੱਖ ਦੀ ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਗੈਰ-ਸਿੱਖ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖ ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।
- ਉਹ ਚਾਰ ਕੁਕਰਮਾਂ (ਕੁਰਹਤ) ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਲ ਮੁੰਨਾਉਣਾ ਜਾਂ ਕੱਟਣਾ, ਹਲਾਲ ਮਾਸ ਖਾਣਾ, ਵਿਭਚਾਰ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ।
- ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਾਜਿਕ ਅਪਰਾਧ (ਤੰਖਾ) ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ , ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਾਜ ਦੇਣਾ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ, ਕਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਧਰਮ-ਤਿਆਗੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਗਤ ਕਰਨਾ।
- ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਹਿੱਸਾ (ਦਸਵੰਦ) ਧਾਰਮਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਸਿੱਖ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਹੈ
- ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਖਾਲਸਾ ਇੱਕ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਹੈ ਜੋ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਦੋ ਗੁਣਾਂ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਲਗੀਧਰ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਦੋ ਭਾਗ ਹਨ: ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਨਾਮ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ-ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ
ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਕਕਾਰ
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਕਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਇੱਕ ਢੰਗ ਹਨ। ਪੰਥ (ਖਾਲਸਾ ਕੌਮ) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਵੇਗਾ। ਚਿੰਨ੍ਹ ਚੇਲੇ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਦੇਣੀ ਪਵੇ। ਦੂਸਰਾ ਇਹ ਆਮ ਦਿੱਖ ਅਤੇ ਵਰਦੀ ਆਸਾਨ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਲੱਭ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
ਚਿੰਨ੍ਹ-ਪੰਜ ਕੱਕੜ- ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:
ਕਛਹਿਰਾ- ਚੁਸਤੀ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਦੀਵੀ ਤਤਪਰਤਾ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਇਹ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਈ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ।
ਕੜਾ- ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਬੰਧਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹੈ। ਗੁੱਟ ਦੀ ਪੱਟੀ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਈ ਗਲਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਿਰਪਾਨ- ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ।
ਕੇਸ (ਵਾਲ)- ਅਤੀਤ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
ਕੰਘਾ-ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੰਘੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਵਾਲ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਵਰਗਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵਾਂਗ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਜਥੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭਲਾਈਪੁਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇਹ ਜਥਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਥਿਤ ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਮਨਾਏਗਾ।
ਖਾਲਸਾ ਮੇਰੋ ਰੂਪ ਹੈ ਖਾਸ
ਖ਼ਾਲਸੇ ਮਹਿ ਹੌ ਕਰੌ ਨਿਵਾਸ
ਖ਼ਾਲਸਾ ਮੇਰੋ ਮੁਖ ਹੈ ਅੰਗਾ
ਖ਼ਾਲਸੇ ਕੇ ਹੌਂ ਸਦ ਸਦ ਸੰਗਾ
ਭਾਵ- ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸੇਸ਼ (ਖਾਸ) ਰੂਪ ਹੈ। ਉਹ ਖਾਲਸਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇਣਗੇ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਅੰਗ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਸੱਚੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੈਜ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।