ਕਿਉਂ ਨਾਕਾਮ ਰਹੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦੀ ਨੋਬਲ ਲਾਬਿੰਗ ਤੇ ਮਚਾਡੋ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਿਲਿਆ ਪੁਰਸਕਾਰ?

ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਰਾਜਦੂਤ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ, ਫਿਰ ਵੀ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਗਿਆ… ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ: ਕੀ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੁਣ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖੇਡ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ? ਜਾਂ ਕੀ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਡੋਲ ਹੈ? ਤੇ ਇਹ ਵੈਨੇਜ਼ੁਏਲਾ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਨੇਤਾ, ਮਾਰੀਆ ਕੋਰੀਨਾ ਮਚਾਡੋ ਕੌਣ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ? ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਟਰੰਪ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਜਾਣੋ।

ਨੋਬਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ: ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤੱਕ

ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਬਰਨਹਾਰਡ ਨੋਬਲ – ਨਾਮ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਹ ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ ਦਾ ਖੋਜੀ ਸੀ? 1833 ‘ਚ ਸਵੀਡਨ ‘ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਨੋਬਲ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਤੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲ 350 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੇਟੈਂਟ ਸਨ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਾਢ – ਡਾਇਨਾਮਾਈਟ – ਓਨੀ ਹੀ ਉਪਯੋਗੀ ਸੀ ਜਿੰਨੀ ਇਹ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਸੀ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੇ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਸਿਰਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: “ਮੌਤ ਦਾ ਵਪਾਰੀ ਮਰ ਗਿਆ ਹੈ।” ਨੋਬਲ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹਿੱਲ ਗਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਮਰ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਉੱਥੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੌਲਤ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ।

1895 ‘ਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਸੀਅਤ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ‘ਚ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ ਇੱਕ ਟਰੱਸਟ ‘ਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਆਜ ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲਾਭ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 1901 ‘ਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ—ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ, ਦਵਾਈ, ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ। ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਬਾਅਦ ‘ਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਨੇ 1968 ‘ਚ ਨੋਬਲ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ।

ਨਾਰਵੇ ‘ਚ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ?

ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ: ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਸੀ, ਤਾਂ ਨਾਰਵੇ ‘ਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਉਸ ਸਮੇਂ, ਸਵੀਡਨ ਤੇ ਨਾਰਵੇ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਨ। ਨੋਬਲ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੈਨਾਵਾਦੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਾਰਵੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਨਿਰਪੱਖ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ-ਪ੍ਰੇਮੀ ਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਸੀਅਤ ‘ਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਰਵੇਈ ਸੰਸਦ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਬਾਕੀ ਪੰਜ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਟਾਕਹੋਮ (ਸਵੀਡਨ) ‘ਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਓਸਲੋ (ਨਾਰਵੇ) ‘ਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਨੋਬਲ ਦੀ ਆਤਮਾ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ: ਸਵੀਡਨ ‘ਚ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਨਾਰਵੇ ‘ਚ ਸ਼ਾਂਤੀ।

ਟਰੰਪ ਦਾ ਨੋਬਲ ਸੁਪਨਾ: ਲਾਬਿੰਗ, ਉਮੀਦ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ

2025 ਦੇ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਦਾ ਨਾਮ ਮੀਡੀਆ ‘ਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵ੍ਹਾਈਟ ਹਾਊਸ ਦੇ ਸੂਤਰਾਂ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਟਰੰਪ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਤੇ ਹਮਾਸ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਕਰਵਾਉਣ, ਯੂਕਰੇਨ-ਰੂਸ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ‘ਚ ਸਥਿਰਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ‘ਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। ਅਮਰੀਕੀ ਵਣਜ ਸਕੱਤਰ ਹਾਵਰਡ ਲੁਟਨਿਕ ਨੇ ਟਰੰਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਟਰੰਪ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ‘ਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਸਥਿਰਤਾ ਲਈ ਵੱਧ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਨੋਬਲ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ।”

ਪਰ ਜਦੋਂ ਨਾਰਵੇਈ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਟਰੰਪ ਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2025 ਦੇ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀ ਜੇਤੂ ਮਾਰੀਆ ਕੋਰੀਨਾ ਮਚਾਡੋ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਵੈਨੇਜ਼ੁਏਲਾ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੀ ਨੇਤਾ ਹਨ। ਅਮਰੀਕੀ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਟਰੰਪ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਝਟਕਾ ਕਿਹਾ। ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, “ਟਰੰਪ ਨੇ ਨੋਬਲ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਲਾਬਿੰਗ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ‘ਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਜੋ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਨੈਤਿਕ ਹਿੰਮਤ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।” ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਟਰੰਪ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਸਥਾਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ‘ਚ ਅਨੁਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਜਲਵਾਯੂ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ, ਵੰਡਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਮਾਰੀਆ ਕੋਰੀਨਾ ਮਚਾਡੋ ਕੌਣ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਕਿਉਂ ਜਿੱਤੀ?

ਮਾਰੀਆ ਕੋਰੀਨਾ ਮਚਾਡੋ ਇੱਕ ਵੈਨੇਜ਼ੁਏਲਾ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੀ ਨੇਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਲਈ ਲੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਚੋਣ ਪਾਰਦਰਸ਼ਤਾ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਿਆ ਤਾਂ ਮਚਾਡੋ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਸੰਗਠਨ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ‘ਚ ਕਿਹਾ, “ਮਾਰੀਆ ਕੋਰੀਨਾ ਮਚਾਡੋ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ‘ਚ ਅਸਾਧਾਰਨ ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਲਚਕੀਲਾਪਣ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।”

ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ‘ਚ, ਨੋਬਲ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ: ਸ਼ਕਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਬਰ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਰੀਆ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ‘ਚ, ਟਰੰਪ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪੱਖਪਾਤ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਫੌਕਸ ਨਿਊਜ਼ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਹਾਊਸ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਝਟਕਾ ਕਿਹਾ।